Seneca-effect

Het Seneca-effect is het concept dat de neergang van een systeem vaak veel sneller gaat dan de groei. Dit principe is vernoemd naar de Romeinse filosoof Seneca, die schreef: "Fortuin kent een langzame groei, maar de ondergang is snel." Het effect wordt waargenomen in veel complexe systemen, waar langzame, geleidelijke groei wordt gevolgd door een snelle ineenstorting. Het wordt verklaard door wiskundige modellen van evolutionaire overshootprocessen en toegepast op verschijnselen variërend van structurele mislukkingen en financiële crises tot klimaatverandering en de ondergang van beschavingen. 

De eindfase van een langzaam opgebouwde succesvolle groei vertoont vaak een patroon van exponentiële versnelling. We kunnen denken aan konijnencyclussen op eilanden en exponentiële eendenkroosexplosies. Uiteindelijk overstijgt de draagkracht van het milieu het draagvermogen De huidige Antropoceengerelateerde overshoot is een eendenkroosexplosie op een andere tijdschaal. Wat zich nu exponentieel voortplant is breder dan de bevolkingsexplosie en heeft ook betrekking op technologie, overconsumptie en vervuiling.

Het effect doet zich vooral voor in complexe systemen met onderling verbonden elementen, die gevoelig zijn voor versterkende feedbacklussen die plotselinge faseovergangen kunnen veroorzaken. De huidige samenleving wordt gekenmerkt door complexiteit van ongekend niveau.

We moeten het aanstaande Seneca-effect, dat zich op planetaire schaal zal voordoen, vanuit het perspectief van het planetaire systeem positief inzien. De ineenstorting van de beschaving gecombineerd met massa-extinctie zal de weg vrijmaken voor nieuwe en beter aangepaste structuren, omdat de ineenstorting veel belemmeringen of beperkingen uit het vorige systeem heeft weggenomen. Na de afbraakfase zal de erop volgende planetaire groeifase een langzame groeifase kennen. Langzaam op geologische tijdschalen gezien en dan hebben we het over miljoenen jaren. Dit weten we aan de hand van paleo-gegevens uit vorige periodes van massa-extinctie.