Welkom bij Antropoceen - reflecties

De moderne technologische industriële globale samenleving is om verschillende redenen kwetsbaar, juist vanwege haar complexiteit, onderlinge ecosociale verwevenheden en afhankelijkheden. Alles kan verstoord worden en er zijn zowel eco- als sociokrachten gaande die daar, bedoeld of onbedoeld, druk mee bezig zijn en elkaar versterken.

Het Antropoceen correspondeert met eerdere grote crises in het mensentijdperk van de afgelopen 300.000 jaar. Maar er zijn ook enkele unieke kenmerken die een wezenlijk verschil maken.

We hebben een term nodig die de vele problemen van het huidige polymultimegaprobleem samen dekt en in staat is meer te zeggen dan de termen “klimaatopwarming” of “ecologische crisis”. Aan de term ‘Antropoceen’  kleven voor en nadelen, maar dat zal voor elke term gelden.

Er is volop discussie over wanneer het Antropoceen begonnen zou zijn. Dat is arbitrair en afhankelijk van welk perspectief men inneemt en met welk doel.

We stuiten op een paradox: net wanneer het Antropoceen de mens centraal stelt als geologische actor, zijn de mens- en sociale wetenschappen bezig is om het uitzonderlijke karakter van de mens in vraag te stellen.

Conceptualisering van de tijd als terugkerende cycli van opkomst, blinken en verzinken van entiteiten en gebeurtenissen levert veelgelaagde perspectieven op, variërend van microtijd tot macrotijd. Cycli kunnen microseconden duren, zoals in de atoomwereld, en ze kunnen miljarden jaren bestrijken, zoals de geschiedenis van het huidige heelal. Gebeurtenissen zijn per definitie temporeel als werking, wording, zelforganisatie, overgankelijkheid.

Nu de mens in staat blijkt om geologische, bio-, atmo-, hydro-, en cryosferische processen drastisch te beïnvloeden, noodzaakt dit historici, antropologen, filosofen, ethici, enzovoorts om hun beeld van de mens te herdenken. De eeuwenoude humanistische opdeling tussen natuurlijke geschiedenis en menselijke geschiedenis valt uiteen.

Collapsologie is de wetenschappelijke studie die verwijst naar de mogelijke ineenstorting van onze geïndustrialiseerde beschaving, aangezien deze momenteel wordt bedreigd door ecologische, economische en sociale omwentelingen. 

Het Antropoceen is geen tijdelijke toestand die voorbijgaat. We zullen ons dus op een fundamenteel andere manier tot de wereld moeten zien te verhouden. Nu het gaat om haakse problemen van ongekende orde - zoals de structurele overshoot van planetaire grenzen – komen de politieke tekortkomingen fundamenteel aan het licht.

Het mensdier kan gezien zijn aard zich enkel in stand houden d.m.v. het onttrekken van exogene energetische hulpmiddelen uit zijn omgeving: de mens heeft per definitie een technonatuur om zich leefbare sferen te creëren. Dat heeft ie succesvol gedaan, uiteindelijk zo succesvol dat het wel moest leiden tot planetaire overshoot die uiteindelijk geen stand kan houden. Misschien dat het aardsysteem zich stabiliseert bij een teruggang naar bv. 1 miljard mensen, ik noem maar een willekeurig aantal.

Het inzicht dat de mensheid zich in haar geschiedenis vooral als vernietiger heeft geprofileerd, brengt Roy Scranton in zijn boek ‘Learning to Die in the Anthropocene’ tot de conclusie dat de antropogene destructie van de planeet onomkeerbaar en onvermijdelijk is en dat leven in het Antropoceen vóór alles een oefening in (uit)sterven is. Dit boek is uitgebracht in 2015, we zijn nu tien jaar verder en ik vermoed dat de voortschrijding van de tijd en de trends laten zien dat zijn conclusie eerder te bevestigen dan te ontkennen valt.

De filosoof kan vragen stellen, veel meer dan zhij in staat is te beantwoorden. ZHij kan vraagtekens plaatsen, bijvoorbeeld bij het huidige antwoord van de mensheid op zijn eigen crisis. Vragen, dilemma’s, paradoxen waaronder: dat antwoord is er op dit moment niet.