Welkom bij Antropoceen - reflecties

De mensheid heeft te maken met 2 typen dissipativiteit, waarvan het onderscheid best wel wezenlijk is, want het door elkaar husselen van deze typen brengt geen echte oplossingen in beeld. Het ene type is de fysisch-biotisch-ontisch gerelateerde dissipativiteit, betrokken op bronoorzakelijkheid die niet beïnvloedbaar is. Het tweede type is de ontologisch gerelateerde dissipativiteit, betrokken op cultuurlijke gelegenheidsoorzakelijkheid - ofwel op denkbeelden die ons gedrag beïnvloeden - en die eventueel waar mogelijk wel beïnvloedbaar is. De fysisch-biotische-ontische bronoorzakelijke dissipativiteit herontwerpen wij niet, het is een gegeven waar we niet omheen kunnen. De Zelforganisatie overstijgt eventuele zelf(her)organisatie van menselijke samenlevingen. De cultuurgerelateerde ontologische denkbeelden die ons dissipatief gedrag beïnvloeden , bijvoorbeeld door hoe we onze economieën hebben ingericht, dat zijn de vele – ismen, ofwel denk- en geloofsconstructen, ideeën en ontologieën en cultuurlijke constructen, zoals kapitalisme, de God van de economische groei, antropocentrisme. Zij hebben betrekking op de beïnvloedbare dissipativiteit.

Het basale, primaire, fundamentele fysisch-biotisch-cultuurlijk onomkeerbare omslagpunt richting toenemende planetaire overshoot is al in de evolutionair-historische ontwikkeling gelegen, te maken hebbend met fysisch-biotische veranderingen. Aan dit idee van onomkeerbaarheid in een ver verleden zijn o.a. dissipatieve, filosofische en ethische implicaties verbonden, van belang binnen het Antropoceendebat.

Op NU.nl stond het volgende bericht: het Nationaal Burgerberaad Klimaat heeft zijn resultaten gepresenteerd. De groep van 175 Nederlanders kwam met dertien aanbevelingen voor het volgende kabinet. Een aantal daarvan zijn best vergaand, zoals CO2-belastingen op de landbouw en producten in de super- of bouwmarkt.

Transities op alle fronten is nu in het Antropoceen, met ver overschreden planetaire grenzen, pure existentiële noodzaak. Maar waar we mee te maken hebben is dat niets in de volle concrete werkelijkheid ontkomt aan het evolutionaire principe van concurrentie in de onlosmakelijke samenhang van samenwerking&concurrentie (S&C). Het is inherent aan Streven, Wil van de natuurlijke orde naar harmonie en evenwicht. Dit Streven kan verwoesting niet uitsluiten, vandaar dat de zeespiegel stijgt, dat bossen branden, dat het noodzakelijkerwijs stormt met orkaankracht 13, om hernieuwd evenwicht te bereiken.

Met idealisme is uiteraard niets mis, zolang het maar in realisme gefundeerd is. Het zijn immers juist de wetenschappers die precies op basis van realisme zeggen dat het venster voor oplossingen zich nu snel aan het sluiten is, in een proces van kantelpunten als omvallende dominosteentjes, met structurele onomkeerbaarheid op geologische tijdschalen. De zeespiegelstijging is al onomkeerbaar; koraalrif-ecosystemen, waar miljoenen mensen van afhankelijk zijn: idem. Hoeveel idealisme moet daar tegenaan gegooid worden? Wat zal de impact zijn op adaptieve samenwerkingsmogelijkheden bij vernietigende en ontwrichtende overstromingen, dodelijke droogte, onkenbare waterschaarste in miljoenensteden, stervende gletsjergebieden waar miljarden mensen van afhankelijk zijn?

Toenemende polarisatie op alle fronten is een logisch gevolg van de toenemende spanningsopbouw. De zaken lenen zich, niet onlogisch, niet meer voor een neutrale (al dan niet objectiverende, abstraherende, wetenschappelijke) houding. Maar het maakt de verscheidene opvattingen ook antithetisch daar waar idealisme zich duidelijk niet verhoudt tot de reële ontwikkelingen en dus als naïef moet worden afgewezen.

Wat betreft eventueel menselijk samenwerkingspotentieel in relatie met Antropocene ontwikkelingen zijn er – met behulp van het perspectief van ons totale kennisspectrum van natuurwetenschap, geesteswetenschap, filosofie, instinctmatige en intuïtieve kennis – genoeg redenen en aanwijzingen om ons daar realistische, dus niet al te optimistische voorstellingen bij te creëren.

- alle evolutionaire hardgebakkenheid, dus ook de neiging tot samenwerking, heeft uiteindelijk geleid tot de situatie waarin we nu verkeren

Er wordt weleens beweert dat samenwerking zit ingebakken in de menselijke natuur. Dat zou best eens kunnen, maar wat zegt dat gegeven in Antropocene tijden? Immers: 

Sommige lieden leggen het primaat bij rationele, wetenschappelijke kennis. Dat primaat heeft relatie met Verlichtingsidealen. Maar het rationele kan niet het primaat hebben omdat het is gefundeerd in de intuïtieve kennis van de lichaamservaring. Van het wetenschapsideaal weten we inmiddels dat het een – isme is: logicisme, sciëntisme, met afgeleide -ismen als argumentisme.

Ons collectieve geheugen is gebaseerd op het perspectief van de Holocene klimaatomstandigheden van de laatste 12.000 jaar. Die redelijk stabiele en gunstige omstandigheden zijn we nu in het Antropoceen echter voorbij. Er is sinds enkele decennia fundamentele nieuwigheid opgetreden die niet zonder meer aansluit op ons collectieve geheugen, betrekking hebbend op de overschrijding van planetaire grenzen, schaalgrootte en onomkeerbaarheid. De mensheid heeft nooit eerder in dat perspectief hoeven leven en handelen.

We plunderen dit aardbolletje en geven er vervuiling voor terug. De huidige wereldwijde beschaving heeft de planeet zozeer bedekt dat er geen nieuwe hulpbronnen meer in zicht zijn. Indien niet op een andere manier afgewend, zal de ineenstorting op wereldwijde schaal plaatsvinden, omdat alles met alles verweven is, zowel procesmatig als ook geografisch gezien. Wanneer de dominosteentjes gaan vallen zal dat een kettingreactie betekenen.