Welkom bij Antropoceen - reflecties

Het lijkt wel alsof de natuur wraak aan het nemen is op de mensengeschiedenis. Er is een 180 graden omkeer van machtsverhoudingen. De macht van de mens is zijn kwetsbaarheid geworden, de kwetsbare natuur heeft nu de macht.

Latour definieert moderniteit als de grootse maar vergeefse poging om de werkelijkheid te ordenen door het trekken van scheidslijnen tussen natuur en cultuur, feiten en waarden, subjecten en objecten. Dit dualisme heeft volgens L nooit gewerkt, maar leidde wel tot een systematische blindheid voor de vele relaties met andere entiteiten in de wereld waarin de mens altijd al verwikkeld was. De fundamentele betekenis van entiteiten blijken nu processen te zijn in plaats van substanties.

Er zijn een aantal unieke kenmerken van het Antropoceen ten opzichte van het Holoceen te benoemen: 1. de technosfeer, die kenmerkend is voor het wezen van de mens, is een geofysische kracht geworden; 2. ecologische grenzen zijn op planetair niveau overschreden; 3. achtergrond is voorgrond geworden; 4. onomkeerbaarheid; 5. Het aantal mensen is nog nooit zo groot geweest. 6. natuur- en cultuuraspecten zijn verstrengeld geraakt; 7. Schaalgrootte.

We zullen door bittere ervaring leren dat het organisme dat zijn omgeving vernietigt, zichzelf vernietigt.

Bruno Latour (1947-2022) was een Franse filosoof die zich ontwikkelde tot denker over de hedendaagse ecologische crises. De cultuur van ‘de moderniteit’ waarin de mens de maat van alle dingen is, heeft ons, aldus Latour, opgezadeld met misleidende visies op de relatie tussen de mensen en de aarde.

De natuur als “leverancier van vanzelfsprekende dingen” behoort tot de achterhaalde cartesiaanse/modernistische verbeelding. De bestaanswijze van de moderniteit werd mogelijk gemaakt door de gemakkelijke beschikbaarheid van fossiele brandstoffen. De beschikbaarheid van dergelijke materialen leidde tot specifieke moderne of ‘moderne’ economische, politieke en culturele denkbeelden en had invloed op ons identiteitsgevoel, evenals op ons begrip van persoonlijke vrijheden.

We staan inmiddels voor de onvermijdelijke apocalyptische logica van het Antropoceen.

We zijn de mogelijkheden voor ons functioneren in ons eigen huis, de planeet Aarde, aan het verslechteren. De grondvoorwaarden voor beschaving zijn we aan het ondermijnen. Spanningsopbouw is wat we aan het doen zijn.

Sinds de oprichting van het biodiversiteitsverdrag van de VN in de jaren negentig  hebben landen nog nooit een doelstelling om de natuur te helpen volledig gehaald. De biodiversiteit wereldwijd neemt sneller af dan ooit tevoren in de geschiedenis. Ongeveer een miljoen dier- en plantensoorten worden al met uitsterven bedreigd. de reeks VN-doelstellingen om natuurverlies aan te pakken eindigden in een collectief falen.

De activisten zullen hun strategieën zorgvuldig moeten kiezen. Wat werkt en wat werkt niet? Zij willen de politiek beïnvloeden, maar beseffen ze wel waar ze eigenlijk tegen strijden? Ze geven de schuld aan bepaalde maatschappelijke actoren, maar wanneer meer en meer erkend wordt dat het nu de mens is die de grootste geo-fysische kracht is geworden, dan strijden ze eigenlijk tegen een kracht van de orde van tectonische platen en vulkanisme. In hoeverre is dat te beïnvloeden? Die vraag lijkt me inmiddels relevant voor XR en consorten.

We vernietigen ecologisch kapitaal, daardoor doen we aan spanningsopbouw, waardoor we sociaal kapitaal aan het vernietigen zijn. We hechten aan wat we hadden, onze vertrouwde omgeving. Onze denkbeelden zijn gebaseerd op wat we hadden. En bij zo’n snelle verandering als nu, met alle verwarring en vervreemding erop en eraan, is het wel logisch dat we op het vertrouwde teruggrijpen.

- verantwoordelijkheid wordt gerelativeerd wanneer de portemonnee een rol speelt;