Welkom bij Antropoceen - reflecties

Aan het begin van de moderniteit leek de natuur nog robuust, oneindig overvloedig en vooral onkwetsbaar. De moderne technologie had de belofte in zich van vooruitgang en emancipering van de mensheid uit de natuur. Nu dreigt dezelfde technosfeer, als inmiddels grootste geofysische kracht, de grondvoorwaarden voor vooruitgang en emancipering juist te vernietigen.

In de media wordt vaak één onderwerp belicht, bijvoorbeeld opwarming. Opwarming is echter slechts één aspect van klimaatverandering en klimaatverandering is slechts één aspect van alle samenhangende ecologische veranderingen. Die veranderingen gaan allemaal in onheilspellende richting. Hier zou wat mij betreft in elk nieuwsitem op gewezen mogen worden. Dat draagt volgens mij bij aan het nodige besef over hoe de wereld en de mensheid er voor staat.

Wetenschappers benoemen vaak in hun onderzoeksrapporten dat het alleen maar erger wordt als we zo doorgaan, om vervolgens hun artikel af te sluiten met: “tenzij er nu acuut wordt gestopt met CO2-uitstoot – dan kunnen we het ergste nog voorkomen”. Het is wel logisch dat zij daarmee afsluiten: hopelijk pakt ‘de politiek’ het toch nog op.

De mens is het technobeest bij uitstek. Peter Sloterdijk wijs er op dat de mens moet doen aan immunicering ten opzichte van een bedreigende omgeving, hij moest zich altijd al habitale sferen creëren, biotopen om zich überhaupt als mens te kunnen handhaven, door middel van techniek. Bernard Stiegler wijst er op dat dit specifiek bij de mens behorende technovermogen zowel medicijn is als, zoals nu blijkt, gif. Een medicijn is per definitie giftig als er teveel van wordt ingenomen.

De mens is ook maar gewoon een diersoort, onderhevig aan natuurlijke evolutionaire wetmatigheden en groeiprincipes. Hij doet pogingen om meer of minder succesvol te willen zijn en dat gaat met afwisseling van goede-tijden-slechte-tijden gepaard. Totdat er planetaire grenzen worden bereikt en toenemend worden overschreden zoals nu het geval is. Dan wordt het een heel ander verhaal wat betreft die afwisseling.

Wat de Antropocene ontwikkelingen ons laten weten zijn de unieke ongekende implicaties van de huidige ontwikkelingen. Ongekend qua snelheid (te snel om zich aan te kunnen passen), schaalgrootte (eerder niet-planetair, nu planetair, niet eerder zo’n groot aantal mensen treffend) en onomkeerbaarheid (op zeer lange, ‘bovenmenselijke’ tijdschalen gezien).

René ten Bos schreef het boek ‘Dwalen in het Antropoceen’ en wijst erop dat in de huidige fase van het Antropoceen de mens zich kenmerkt door desoriëntatie. We zijn verdwaald, we moet eerst maar gaan zitten, ons wennen aan die nieuwe omgeving en proberen die te doorgronden.

Er is een nieuwe overmacht verschenen in de mensengeschiedenis. Deze heeft de gedaante aangenomen van ecologische verandering zoals nog niet eerder in de mensengeschiedenis verschenen, met ongekende snelheid, schaalgrootte en onomkeerbaarheid.

Perspectieven voor reflectie omtrent wat er gaande is, daarvoor wordt vaak teruggegrepen op het referentiekader dat we hadden en niet op het referentiekader wat we tegemoet kunnen zien en wat meer en meer voorzienbaar, voorstelbaar wordt als we ons toekomstig perspectief leggen langs de lijn van betekenis in de zin van heil/onheil, met het oog op ongekende schaalgrootte, onomkeerbaarheid op zeer lange tijdschalen en zichzelf versterkende interacties in de verstrengelde natuur-cultuursferen.

De wereld heeft voedsel nodig en de boerensector een verdienmodel. Er zijn grofweg gezien 2 wegen met elk hun eigen voor- en nadelen: intensivering en extensivering.

De huidige klimaat- en ecoverandering is geen omkeerbaar verschijnsel. De structurele overschrijding van planetaire grenzen kan in het perspectief worden gezien van gevolgen en betekenis die er gedurende het Holoceen niet waren op de huidige schaalgrootte en onomkeerbaarheid. Het heeft zijn unieke kenmerken waar we geen historisch referentiekader voor hebben.

De trends op het gebied van klimaat en ecologie vertonen structureel(1) een eenzijdig(2) patroon, en we kunnen realistisch(3) verwachten dat dit zich doorzet.