Welkom bij Antropoceen - reflecties

Toenemende polarisatie op alle fronten is een logisch gevolg van de toenemende spanningsopbouw. De zaken lenen zich, niet onlogisch, niet meer voor een neutrale (al dan niet objectiverende, abstraherende, wetenschappelijke) houding. Maar het maakt de verscheidene opvattingen ook antithetisch daar waar idealisme zich duidelijk niet verhoudt tot de reële ontwikkelingen en dus als naïef moet worden afgewezen.

Wat betreft eventueel menselijk samenwerkingspotentieel in relatie met Antropocene ontwikkelingen zijn er – met behulp van het perspectief van ons totale kennisspectrum van natuurwetenschap, geesteswetenschap, filosofie, instinctmatige en intuïtieve kennis – genoeg redenen en aanwijzingen om ons daar realistische, dus niet al te optimistische voorstellingen bij te creëren.

- alle evolutionaire hardgebakkenheid, dus ook de neiging tot samenwerking, heeft uiteindelijk geleid tot de situatie waarin we nu verkeren

Er wordt weleens beweert dat samenwerking zit ingebakken in de menselijke natuur. Dat zou best eens kunnen, maar wat zegt dat gegeven in Antropocene tijden? Immers: 

Sommige lieden leggen het primaat bij rationele, wetenschappelijke kennis. Dat primaat heeft relatie met Verlichtingsidealen. Maar het rationele kan niet het primaat hebben omdat het is gefundeerd in de intuïtieve kennis van de lichaamservaring. Van het wetenschapsideaal weten we inmiddels dat het een – isme is: logicisme, sciëntisme, met afgeleide -ismen als argumentisme.

Ons collectieve geheugen is gebaseerd op het perspectief van de Holocene klimaatomstandigheden van de laatste 12.000 jaar. Die redelijk stabiele en gunstige omstandigheden zijn we nu in het Antropoceen echter voorbij. Er is sinds enkele decennia fundamentele nieuwigheid opgetreden die niet zonder meer aansluit op ons collectieve geheugen, betrekking hebbend op de overschrijding van planetaire grenzen, schaalgrootte en onomkeerbaarheid. De mensheid heeft nooit eerder in dat perspectief hoeven leven en handelen.

We plunderen dit aardbolletje en geven er vervuiling voor terug. De huidige wereldwijde beschaving heeft de planeet zozeer bedekt dat er geen nieuwe hulpbronnen meer in zicht zijn. Indien niet op een andere manier afgewend, zal de ineenstorting op wereldwijde schaal plaatsvinden, omdat alles met alles verweven is, zowel procesmatig als ook geografisch gezien. Wanneer de dominosteentjes gaan vallen zal dat een kettingreactie betekenen.

Door vooruitgang te boeken met behulp van energie en hulpmiddelen uit de omgeving - via vindingrijkheid en technologie -, introduceren samenlevingen onbedoeld nieuwe problemen. Het Antropoceen is zo’n val, een fuik, een Fuiktijdperk van ongekend formaat, met ongekende dramatische gevolgen voor de mens. We kennen de gevolgen vanuit paleogegevens over eerdere massa-extincties.

Onze veestapel, onze koeien, varkens, geiten en schapen, wegen vandaag de dag zwaarder dan alle andere wilde landzoogdieren. Ongeveer 80.000 tot 10.000 jaar geleden, vóór de landbouw,  was die verhouding omgekeerd. Wilde zoogdieren overtroffen onze gedomesticeerde dieren met ongeveer  40 tegen één. Dat is dus een 3000-voudige verandering in de biomassasamenstelling, wat neerkomt op een evolutionaire verandering van jewelste.

Echte rijkdom komt niet van de aandelenmarkt. Het komt van de zon, de bodem, het water, levende systemen en natuurlijke hulpbronnen, de basis die al het andere mogelijk maakt.

Concurrentie en samenwerking staan niet tegenover elkaar, integendeel. Het is niet de vraag of mensen fundamenteel egoïstisch zijn of coöperatief. Het antwoord is natuurlijk beide en op meerdere niveaus. De natuurlijke selectietheorie laat zien waarom evolutie niet alleen op individuen inwerkt, maar ook op groepen. Groepen die effectief samenwerken doen dat om zich staande te houden in een vijandige omgeving waarbij ze moeten concurreren met andere groepen.