Onze respons op de klimaatcrisis is tot nu toe ontoereikend, in een actuele ontwikkeling van verschuivende machts- en krachtsverhoudingen die niet helpend is. De actuele politieke mogelijkheden veranderen t.o.v. de Holocene politieke mogelijkheden in de geschiedenis. Onze politieke respons moet nu in internationale geopolitieke samenwerking gebeuren op planetair niveau, zoals nog nooit eerder vertoond is. De gaande trends zijn tegengesteld aan deze voorwaardelijkheid.
Het gaat om onze politieke respons, voornamelijk in internationaal verband. Dat is uiteindelijk het niveau dat beslissend kan zijn. We kunnen de politieke geschiedenis zien via meerdere lagen, zoals Jonathan Holslag dat noemt in zijn boek ‘Vrede en Oorlog – een wereldgeschiedenis’ (van de laatste 3000 jaren, het Laat-Holoceen):
1e laag: de geschiedenis van de verdeling van macht over de aardbol.
2e laag: de geschiedenis van de politieke organisatie.
3e laag: de geschiedenis van de interactie tussen politieke entiteiten.
4e laag: het denken over de verandering van de aard van de wereldpolitiek.
5e laag: de geschiedenis van de relatie tussen de mens en de planeet.
Holslag heeft het weliswaar ook over klimaatveranderingen, maar dat waren regionale en omkeerbare, in een totaal andere wereld waarin opgang na neergang steeds weer mogelijk was, op schalen van eeuwen bekeken. Er waren nog ruimtelijke en temporele uitwijk- en vooruitschuifmogelijkheden.
Het algemeen geaccepteerde Antropoceenidee is dat we sinds kort in toenemende planetaire overshoot verkeren. Wanneer we nu (de gevolgen van) dat idee zo goed mogelijk helder proberen te krijgen ter onderscheiding van historische pré-Antropocene omstandigheden, dan geeft ons dat een perspectief met een scherpe breuk qua politieke voortmoddermogelijkheden, tussen de Laat-Holocene en de actuele Antropocene geschiedenis.
We leven weliswaar met 1 been nog in de Holocene orde, maar dat been is aan het afsterven en met het andere been zitten we al volop in het Antropoceen, al dan niet beseft.
We kunnen de actuele gaande geschiedenis via dezelfde lagen als die van Holslag bekijken vanuit het perspectief van het Antropoceenidee, waarbij het niet anders kan dan dat de toenemende planetaire overshoot enorme doorwerking heeft en zal hebben op onze politieke (on)mogelijkheden.
1e laag: de geschiedenis van de actuele, Antropocene verdeling van macht over de aardbol.
2e laag: de geschiedenis van de actuele, Antropocene politieke organisatie.
3e laag: de geschiedenis van de actuele, Antropocene interactie tussen politieke entiteiten.
4e laag: het denken over de actuele, Antropocene verandering van de aard van de wereldpolitiek.
5e laag: de geschiedenis van de actuele, Antropocene relatie tussen de mens en de planeet.
Te analyseren valt wat er wat dat betreft nu aan de hand is en welke trends gaande zijn in relatie met het Antropoceen. (dit ligt buiten het terugkijkende perspectief van Holslag) De interpretaties zullen vast niet eenduidig zijn vanwege de variatie aan mens- en wereldbeelden.
We kunnen, naast een perspectivistische tegenstelling tussen Laat-Holoceen en Antropoceen juist ook kijken naar onderliggende tijdperk-overstijgende wetmatigheden, patronen, structuren, processen om te komen tot een samenhang van geologische geschiedenis/natuurgeschiedenis en mensengeschiedenis/cultuurgeschiedenis, mogelijk met behulp van holistische procesfilosofie. Immers, vanuit het Antropoceenperspectief bekeken vallen geologische- en mensengeschiedenis nu in toenemende mate processueel, ruimtelijk en temporeel, samen.
De Laat-Holocene politieke omwentelingen worden door Holslag realistisch beschreven; we moesten ons het Holoceen maar niet al te positief voorstellen. Maar doordat de planetaire grenzen nog niet bereikt waren was het gewoon mogelijk om voort te ploeteren van conflict naar conflict, van crisis naar crisis, van oorlog naar oorlog. Met per saldo ook in bepaalde opzichten vooruitgang voor bepaalde groepen, op bepaalde vlakken, in bepaalde regio’s. De vraag of dat nu nog duurzaam mogelijk blijft lijkt mij een retorische.
Zie
https://www.jhsg.nl/recensie-jonathan-holslag-vrede-en-oorlog/
https://www.humanistischverbond.be/kritisch-lezen/156/vrede-en-oorlog-een-wereldgeschiedenis/
https://spectator.clingendael.org/nl/publicatie/drieduizend-jaar-oorlog-en-soms-vrede
Hieruit geciteerd:
“Holslag beklemtoont herhaaldelijk het belang dat in de geschiedenis is weggelegd voor het weer, het klimaat of het milieu in algemene zin. Koude en droogte zorgen voor crises en schaarste, en waren ook het in verleden duidelijk aanleiding tot veroveringstochten. Ook de steeds groeiende wereldbevolking is een niet te verwaarlozen factor.”
“De auteur legt de nadruk op het nut van geschiedenis en stelt die tegenover ideologie.”
“In dit boek duikt steeds weer het veiligheidsdilemma tussen de volkeren op. Als één land zijn defensie versterkt, ziet de ander dat als een bedreiging. Waarop dat land zijn defensie dan verder zal versterken - met uiteindelijk een wapenwedloop tot gevolg.”
“Een ander relevant terugkerend historisch gegeven is dat economisch succes tot macht leidt. De macht van de ene staat leidt bij de andere staten tot angst. Economisch falen daarentegen leidt tot zwakte en ook dat is niet gunstig. Holslag besluit dat ware soevereiniteit is voorbehouden aan de sterke staten.”
“In 3000 jaar wereldgeschiedenis zien we een continue strijd tussen steden, staten en volken over grondgebied, handel, slaven en geloof. Periodes van oorlog komen overigens veel vaker voor dan periodes van vrede.”
“‘Vrede en oorlog’ is een eerlijk en misschien daardoor ook een pessimistisch boek. Vooruitgang volgt niet alleen een opgaande lijn, maar heeft zijn eigen prijs. Machtspolitiek heeft dankzij de huidige technologische vooruitgang nieuwe extremen bereikt. 3000 jaar geschiedenis maken duidelijk dat er geen garantie is op vooruitgang voor iedereen.”
“In een tijd waarin multipolariteit, protectionisme, nationalisme en terrorisme reële dreigingen zijn, biedt dit boek de broodnodige context voor iedereen die nadenkt over internationale betrekkingen en politiek.”
-
Enkele citaten uit het boek zelf (Hoofdstuk Tot besluit):
“Economisch succes versterkt de rivaliteit, maar dat geldt ook voor economisch falen.”
“… leidt economische zwakte tot politieke zwakte”
“… is het imperialisme kosmopolitischer van aard dan we ons vaak gerealiseerd hebben.”
“Helaas wordt de veronderstelling dat democratische besluitvorming of betrokkenheid van het volk bij de politiek remmend zou werken op imperialisme of agressie niet door de feiten geschraagd.”
“In de praktijk is er vaak maar een heel dunne lijn tussen zo veel mogelijk veiligheid en zo veel mogelijk macht, …”
“De uitgangssituatie in de wereld is versplintering. Daarnaast is welvaart altijd oneerlijk verdeeld.”
“De natuurstaat van de mens – als je zoiets al kunt afleiden uit de drieduizendjarige geschiedenis die in dit boek staat opgetekend – is niet onbeperkte vrede.
-
Wat onder andere op te merken valt is dat de ideologie van een andersoortige economie dan de groei-economie haaks staat op een aantal citaten. Waar zal de huidige realpolitik (min of meer gedwongen door de geopolitieke verhoudingen, en/of gedwongen door de klimaatverandering - we proeven het enorme spanningsveld) voor kiezen?
Reactie plaatsen
Reacties