Sommige lieden leggen het primaat bij rationele, wetenschappelijke kennis. Dat primaat heeft relatie met Verlichtingsidealen. Maar het rationele kan niet het primaat hebben omdat het is gefundeerd in de intuïtieve kennis van de lichaamservaring. Van het wetenschapsideaal weten we inmiddels dat het een – isme is: logicisme, sciëntisme, met afgeleide -ismen als argumentisme.

We weten wat droogte is, honger, dorst, vanuit intuïtieve kennis gebaseerd op lichamelijke ervaring. Daar is geen wetenschap voor nodig om dat te bewijzen: het bewijst zichzelf via onze affecten van genieten en lijden, van heil en onheil, van goed en kwaad. We weten ook, op basis van wetenschappelijke kennis, dat de klimaat- en eco-gerelateerde trends hardnekkig, langdurig en structureel de verkeerde kant op gaan. Kennis is aspectueel en het logische aspect is één van de vele zijnsaspecten.

Op sommige kritieke planetaire grenzen zijn we ver voorbij de veilige zone, vertelt ons de wetenschap. We kunnen op basis van onze intuïtieve kennis een gevoel hebben bij de kwalitatieve gevolgen, ofwel betekenis voor ons heil dan wel onheil van deze spanningsopbouw. We kunnen er een geloofsact op los laten, over hoe het zich in de toekomst zal ontwikkelen. Daar kan de wetenschap ons niet alles over vertellen, want wetenschappelijk bewijs of iets gebeurd is, is per definitie achteraf en verder zal de wetenschap, terecht, uiterst voorzichtig (moeten) zijn met voorspellingen. Maar er is ook nog zoiets als intuïtief voortschrijdend inzicht die ons veel kan vertellen, op basis bijvoorbeeld van de uiterst hardnekkige, langdurige en inmiddels structurele trendmatigheden, die ons door de wetenschap in grafieken worden gepresenteerd.

Hoewel geloof en vertrouwen samenhangt met ieders mens- en wereldbeeld, wellicht ook met karakter, en vandaar zoveel variatie en ook polarisatie laat zien, precies op het gebied van existentiële problemen zoals klimaatverandering, kunnen we dat niet buiten de volle concrete existentiële werkelijkheid sluiten.  Wetenschap betekent abstrahering en de kennis daaruit zal weer geïntegreerd moeten worden in de concretie om de volle werkelijkheid in het oog te krijgen.

Evolutionair-historisch gezien is het niet begonnen met intellect en ratio: dat is er in de loop van de evolutie ‘bovenop’ gekomen. Kijkend naar de individuele ontwikkeling van een mensdier begint het niet met de ratio, ook dan komt het er in de loop der jaren ‘bovenop’. Toch heeft de baby kennis en het is geen indirecte kennis via het intellect. Dit betekent dat ratio en wetenschap (en filosofie) ‘ergens’ in geworteld moet zijn en in die radix van ervaringskennis ligt dan het primaat, niet in de wetenschap. Het rationele denken komt ‘te laat’, we kunnen niet alles wetenschappelijk weten en er gaat overtuiging aan vooraf waarvan het primaat gelegen is in lichamelijke ervaring.

We kunnen gerust stellen, op basis van de volheid van onze kennis, dat de alsmaar toenemende spanningsopbouw gewoon niet zonder gevolgen kan blijven. Er zijn nog steeds lieden, ook op Klimaatveranda, die zeggen: “dat kun je niet zo zeker weten”. En inderdaad, als je alle andere modale aspectuele kennis buiten beschouwing wenst te laten onder het mom van 'het is maar een gevoel' en ‘het primaat ligt bij wetenschappelijke kennis', dan kun je dat zeggen en dan ben je een wetenschapsgelovige, een sciëntist, zonder dat je dat zelf in de gaten hebt.

Waterstress

Zo kunnen we op meer dan wetenschappelijke wijze bijvoorbeeld waterstress benaderen. Op basis van wetenschappelijke kennis kunnen we weten dat zowel waterschaarste als ook overstromingen zullen toenemen. Op basis van wetenschappelijke en intuïtieve kennis kunnen we een gevoel krijgen bij wat de mensheid te wachten staat in de zin van toenemend onheil ten gevolge hiervan. Er zijn nu al vele conflicten mee verbonden en het aantal conflicten in relatie met waterstress neemt alleen maar toe. We kunnen wel stellen dat het een centrale rol speelt in de Antropocene spanningsopbouw.

Voldoende zoetwater is in directe zin en in indirecte zin nodig om te overleven, dat is lichamelijke ervaringskennis. Direct als drinkwater en indirect voor het functioneren van ecosystemen. De helft van de grootste steden ter wereld ervaart momenteel enige vorm van waterschaarste. Teheran kan de eerste wereldstad worden die omkomt van de dorst. Er wonen inmiddels miljarden mensen in omgevingen met waterschaarste en de problemen nemen alleen maar toe. Waterschaarste is een van de kritieke planetaire grenzen en het is onderdeel van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG 6) van de VN, waarmee het niet de goede kant op gaat. Zelfs ons eigen, - historisch gezien voorbeeldlandje wat betreft watermanagement, in een nu nog redelijk gunstige klimaatzone -, gaat er in toenemende mate aan lijden, zowel fysiek, als economisch, als politiek. Het komt bovenop de nu al Haakse Politieke Problemen. De voorspelling van de trend komt vanuit de wetenschap, het voorvoelen van de gevolgen is bovenwetenschappelijk en het primaat ligt bij de betekenis van die gevolgen, die we kunnen aanvoelen via onze lichamelijk ervaringskennis.