Geopolitieke polarisatie, toenemende rivaliteit, fragmentatie en verschuivende onderliggende wereldbeelden.

Het rapport “Nederland in een fragmenterende wereldorde” van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) geeft een aardige analyse van de (geo)politieke fragmentatie. De prioriteit ligt nu meer en meer bij de kortetermijnveiligheid in een gevaarlijker wordende wereld. Inclusief “Het toneel van de grondstoffen, energiebronnen en de energietransitie” in relatie met (on)afhankelijkheid. Zie https://www.wrr.nl/publicaties/rapporten/2024/07/01/nederland-in-een-fragmenterende-wereldorde

Die geopolitieke polarisatie en fragmentatie zal vast niet helpend zijn voor klimaatbeleid. Het zal het spanningsveld tussen kortetermijnveiligheid en langetermijnveiligheid versterken. Het zal de eventuele kracht van activisme en van het juridische aspect ondermijnen. Deze verslechterende trend zal vast niet zomaar overwaaien. Het fragmenterende ‘IS’ staat haaks op het convivialistische ‘OUGHT’. De krachten van ‘IS’ zijn van geologisch, dat wil zeggen vulkanisch en tektonisch niveau. De eventuele ‘OUGT’-krachten worden relatief gezien kleiner in het verstrengelde cultuur-natuurkrachtenveld. Tussen ‘IS’ en ‘OUGHT’ staat steeds meer in de weg.

Op betrekkelijk schaalniveau valt er altijd wat te doen, ook in het onderwijsveld. Er is veel niet uit te sluiten, er is veel wat onvoorspelbaar is. Enkele citaten uit het WRR-rapport:

“De kernboodschap van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in het rapport Nederland in een Fragmenterende Wereldorde is als volgt: 1. De tijd is voorbij dat Nederland kan meedeinen op voor ons land gunstige internationale verhoudingen. Het zal kostbare inspanningen moeten plegen om overeind te blijven in een turbulenter, grimmiger wereld die langs drie assen (machtspolen, tonelen van machtsuitoefening, wereldbeelden) fragmenteert. 2. Daarmee zullen zich vaker spanningen voordoen in de driehoek van waarden, welvaart en weerbaarheid (3W-kader) waarbinnen het buitenlands beleid zich beweegt. Bovendien raakt het roerige geopolitieke vaarwater waarin Nederland terecht is gekomen, steeds vaker ook de binnenlandse verhoudingen. Overheden zullen manieren moeten vinden om keuzes te maken die pijn doen en deze keuzes te legitimeren. 3. Nederland heeft zich op deze nieuwe realiteit te organiseren. Dit zal niet alleen de klassieke buitenlandspolitieke actoren raken, maar gaat het hele openbaar bestuur en de hele  samenleving aan.”

“Drievoudige fragmentatie: machtspolen, tonelen van machtsuitoefening en wereldbeelden.” … “De eerste as van fragmentatie betreft machtspolen. De tweede fragmentatie betreft de tonelen van machtsuitoefening. Bij de derde as van fragmentatie zijn nog veel meer maatschappelijke actoren betrokken. Hierbij gaat het om wereldbeelden die fungeren als kaders waarmee mensen en instituties zien, duiden en vertellen wat er om hen heen gebeurt.”

“Die ongelijksoortigheid van machten is kenmerkend voor het hedendaagse proces van fragmentatie, en leidt tot een instabiele situatie waarin verschillende grootmachten naargelang hun sterktes en zwaktes naar andere instrumenten grijpen. De vijf grootmachten streven bovendien naar uiteenlopende vormen van mondiale ordening.”

“Door de steeds grotere rivaliteit tussen grootmachten gaan landen hun macht weer uitoefenen via militaire macht en allerlei pogingen om economisch en financieel overwicht op rivalen te krijgen.”

“Die ideële dominantie is voorbij. Beleidsmakers in Rusland, en bijvoorbeeld ook in China, Turkije en Iran, (en we kunnen daar de VS nu gerust aan toevoegen – JL) baseren zich op een revisionistisch wereldbeeld: het idee dat een wezenlijke verschuiving van de internationale verhoudingen nodig is om de belangrijke positie die ze ooit bezaten, te herwinnen. Op veel plekken, ook binnen Europa en de VS, is er veel aanhang voor een wereldbeeld van populisme en autoritaire democratie.” 

“Fragmentatie van wereldbeelden draagt eraan bij dat andere scheidslijnen en allianties ontstaan, niet alleen in de internationale politiek maar ook in de binnenlandse maatschappelijke verhoudingen en politieke debatten.”

“Wat verstaan wij onder een fragmenterende wereldorde? Wij bedoelen daarmee niet dat er sprake is van totale versplintering. Er is wel degelijk ook sprake van integratie en blokvorming.”