Social Tipping Point (STP)

1. Het idee van positieve STP’s

De huidige klimaatverandering komt niet door oorzaken vanuit de natuur op de manier zoals een aantal keren eerder in de planetaire geschiedenis van de aarde is gebeurd, zoals door een flinke komeetinslag of door vulkaanuitbarstingen. Deze keer komt het door de mens. De mens is een diersoort met een forse hersenpan, en we zouden denken dat ie daar ook heel wat mee kan uitrichten, zoals het redden van zijn leefomgeving. Maar ja …., wat zien wij wat dat betreft gebeuren?

Deze pan is uiteraard ook een natuurproduct, die hebben wij niet zelf ontworpen. Is het niet precies deze bakpan - die kennelijk evolutionaire voordelen met zich meebracht overeenkomstig hoe de zelforganiserende evolutie werkt - , die de huidige problemen gebakken heeft, door alles wat ie uitgevonden heeft aan technologie tot en met kapitalisme? En is het niet precies datgene wat een metertje onder die hersenpan hangt en huist niet ook natuur?

Misschien maakt het zo gezien niet veel uit, de oorzaak komt ook nu uit de natuur. De hersenpan is in innige samenwerking met de onderbuik en wat daar nog weer onder hangt/huist: precies die “flinke komeetinslag”, die ‘vulkaanuitbarsting”.

We zijn geëvolueerd, met alle menseigen aspecten erop en eraan. Ook ons samenwerkingsvermogen maakt daar deel van uit. En alle in evolutionaire concurrentieprincipes samenwerkende mens-aspecten samen hebben ons precies in de situatie gebracht die nu gaande is.

Er zijn lieden die denken dat er in relatie tot het Antropoceen een zogenaamd social-tipping-point in de lucht hangt. Een positief kantelpunt binnen het sociotische aspect van samenwerking, die de klima-ecoverandering nog ten goede kan keren. Dat idee: 

  1. is niet overeenkomstig het bovenstaande 
  2. is niet overeenkomstig de gaande ontwikkelingen
  3. is niet overeenkomstig de spannings- en conflictopbouw die gaande is
  4. het miskent de toenemende natuur-cultuurverstrengeling waar het sociotische samenwerkingsaspect niet dualistisch uit te snijden is
  5. miskent de best beschikbare kennis van dit moment vanuit de wetenschap (wat nog niet het totale holistische kennisveld is). De best beschikbare kennis gaat uit van 2,5 tot 3 graden opwarming. Daarnaast vertelt de best beschikbare kennis ons van alles over alle andere zeven overschreden planetaire grenzen, onder andere dat die toenemend zijn. Ook vertelt de best beschikbare kennis ons over tientallen gevaarlijke kantelpunten die bij voortgaande trends onontkoombaar worden.
  6. miskent het feit uit de best beschikbare kennis van dit moment dat wat betreft CO2-uitstoot we waarschijnlijk een plafond zullen bereiken gedurende een aantal jaren. De betekenis en gevolgen van de hoogte van dat plafond moge duidelijk zijn, waardoor het idee van een zogenoemd positief SocialTippingPoint van nul en generlei waarde wordt.

 

2. De realiteit van negatieve STP’s

Tegenover het idee van positieve STP’s zien we in de echte werkelijkheid, in relatie met de Antropocene ontwikkelingen, precies het tegenovergestelde gebeuren: negatieve STP’s. De logica daarvan is dat de structurele trends van toenemende planetaire overshoot in de natuursferen de leefbaarheid in toenemende mate ondermijnen, met daarbij een negatieve invloed op alle cultuurlijke, logistieke, psychische, mentale, sociale, politieke, economische, juridische, ethische, morele, esthetische aspecten en vermogens.

Hierdoor ontstaat negatieve maatschappelijke kanteldynamiek die voortvloeit uit de klima-ecoverandering, omdat de het aardsysteem ons huis is, letterlijk onze bestaansgrond, waarvan de gunstige Holocene leefbaarheidsvoorwaarden afnemen. We zien dat deze vicieuze dynamiek al gaande is en we kunnen verwachten dat deze versterkt wordt naarmate de planetaire overshoot toeneemt. De vicieuze cirkel is de samenhang, de wisselwerking en de onderling zich versterkende maatschappelijke (cultuurlijke), en ecologische (natuurlijke) destabilisatie. Hierdoor worden eventuele positieve sociale kantelpunten belemmerd en steeds meer onmogelijk.

Natuurrampen en door de mens veroorzaakte rampen kunnen gemeenschappen dichter bij elkaar brengen en de samenwerking versterken; onderzoek suggereert echter dat wanneer de ervaring van solidariteit en eenheid in de nasleep van de ramp begint af te nemen, gemeenschappen toenemende desillusie en depressie kunnen ervaren, gevolgd door sociale desintegratie als ze niet over voldoende, langdurige ondersteuning beschikken (Townshend et al., 2015).

In de cultuurlijke sferen is in relatie tot Antropocene ontwikkelingen sprake van een kluwen van toenemende (reeds gaande of toenemend risico op):

radicalisering; polarisatie; ontheemding; conflicten; cascade-effecten; gebrekkige samenwerking; voedselschokken; concurrentie om basisbehoeften; strijd om aardmetalen en andere zeldzame grondstoffen; schokken in energievoorziening; logistieke verstoringen; gedragsproblemen;  afbrokkeling van normen en de sociale orde; zelfdestructiepatronen; afnemend sociaal vertrouwen;  sociale wanorde; desorganisatie; desoriëntatie; verslechtering van de geestelijke gezondheid, lagere gemiddelde sterfteleeftijd; afwijkend gedrag; sociaal isolement; ongelijkheid; erosie van sociale normen; autoritair, agressief en reactionair gedrag; zondebok zoeken; opkomst van extreem-rechtse ideologieën; gevoelens van bedreiging van leefwijze, status en identiteit; economische achteruitgang; ecofascisme; zelfversterkende processen van de macht van elites; migratie; verlies van bestaansmiddelen; burgerconflicten; statelijke conflicten; afbraak van bestuurlijk vermogen; politieke instabiliteit en onvermogen; toename van de staatsschuld; falende instellingen; financiële destabilisatie; instabiliteit van het mondiale banksysteem; onverzekerbaar onroerend goed; herverzekeraars die zich terugtrekken uit risicogebieden; gestrande activa; vernietiging van bedrijfskapitaal; aantasting liquiditeit; productiviteitsverlaging; wanbetaling; recessie; werkloosheid; Voedselcrises door misoogsten, uit de hand lopende voedselprijzen, waterstress; uitputting van bestaansmiddelen; concurrentie en conflicten om schaarse hulpbronnen; afnemend vertrouwen in de politiek en bestuursinstanties;

Kortom: escalerende niet-lineariteit met kluwens, cascades en domino-effecten van verbanden tussen oorzaak en gevolg, met systemische risiso’s waardoor veranderingen sneller, intenser, omvangrijker zijn, moeilijker terug te draaien, moelijker of niet te beheersen.

 

Samenvattend, de volgende feitelijkheden - en op basis daarvan logische verwachtingen - in aanmerking nemend:

  1. de aard, de kracht en de lange duur van de aanhoudende verslechterende trends
  2. bij duidelijk vastgestelde en ook waarneembare toenemende planetaire overshoot
  3. waarbij al sprake is van onomkeerbaarheid in sommige natuursferen
  4. waarbij onomkeerbaarheid in meerdere natuursferen op het punt staan te gebeuren
  5. waarna zelfversterkende effecten worden verwacht
  6. in de natuur/cultuurverstrengelde sferen
  7. daarbij uitgaande van fundamentele grond- of bronoorzaken
  8. die vele gelegenheids- of proxy-oorzaken en symptomen met zich meebrengen
  9. die we in hun samenhang in algemene termen kunnen samenvatten als toenemende kwantitatieve en kwalitatieve risicofactoren, stressfactoren, conflictpotenties en spanningsopbouw
  10. waarbij het idee van navigerende, beheerste transities, het opbouwen van veerkracht, het ontstaan van positieve STP’s en interventiemogelijkheden in toenemende mate een naïeve illusie gaat worden
  11. is het inmiddels niet meer de vraag of, maar wanneer deze negatieve STP’s zich voordoen
  12. met een vicieuze cirkel in neerwaartse richting die samenlevingen en hun vermogen om te reageren verder verzwakt
  13. wat vervolgens leidt tot verdere destabilisatie van het aardesysteem.
  14. die vervolgens de cultuursferen verder aantasten
  15. zodat dat zal leiden tot catastrofale maatschappelijke instortingen
  16. op een voor de mensheid ongekende temporele en ruimtelijke schaalgrootte
  17. met onomkeerbaarheid, gezien op boven-menselijke, dus geologische tijdschalen
  18. waarbij de fundamentele onzekerheid is en blijft betrokken op de vraag of het daarna tot een eventuele min of meer gestabiliseerde nieuwe sociale systeemtoestand komt - waarover uiteraard geen stellige uitspraken gedaan kunnen worden.
  19. waarbij tegelijkertijd alle mogelijke aandacht, inzet en energie gericht zal moeten zijn op vertragen en verzachten.