We kunnen een onderscheid maken tussen menselijke expansiekrachten aan de kant van de oorzakelijkheid en de langetermijnkrachten in het aardsysteem aan de kant van de gevolgen. Waarbij het in zijn verstrengelde samenhang vervolgens een onontwarbare kluwen wordt van elkaar wederzijds beïnvloedende versterkende oorzaak-gevolgrelaties. Zodat je kan zeggen dat twee geschiedenissen – die van de natuur en die van de cultuur - , hoewel nooit gescheiden geweest, nu samenvloeien.

Deze krachten zijn ‘co-operaties’ of ‘samen-levingen’ die metafysisch beschreven kunnen worden overeenkomstig de procesfilosofie.

Isabelle Stengers schrijft: “Volgens Whitehead bestaan zelforganiserende samen-levingen van daadwerkelijke ervaringsmomenten op elk niveau van de natuur, en komen "natuurwetten" (of, beter, de wijdverbreide  gewoonten van de natuur ) voort uit het collectieve gedrag en de beslissingen van deze momenten. Natuurkundige wetten, zoals die welke de deeltjesfysica beheersen, worden gezien als blijvende tendensen die door deze samenlevingen zijn vastgesteld, in plaats van als eeuwige wetten die door een externe bron worden opgelegd. Deze gedragingen zijn zo gewoon dat we ze kunnen mathematiseren, althans binnen bepaalde randvoorwaarden.

Whiteheads idee van 'samenlevingen' reikt verder dan menselijke groepen en omvat alle vormen van gemeenschappelijke orde in de natuur. Net zoals menselijke samenlevingen gewoonten en wetten ontwikkelen, zo doen collectieven dat ook op alle schaalniveaus in de natuur. De natuurwetten die wetenschappers ontdekken, zijn volgens Whitehead het resultaat van gedeelde gewoonten die door deze samenlevingen van feitelijke gebeurtenissen zijn gevormd. Whiteheads bredere metafysische kader helpt ons te zien dat zelfs de eenvoudigste fysieke processen een vorm van leven en een zekere mate van besluitvormingsvermogen hebben, een zekere mate van doelgerichtheid (zelfs al is die onbewust).

Whitehead betoogt dat alle feiten met elkaar verbonden zijn en in een enorm netwerk van relaties bestaan…. . Elk schijnbaar onafhankelijk feit veronderstelt dus in feite een achtergrond van vele andere feiten die zich uitstrekken tot aan de grenzen van het universum.

In latere hoofdstukken van  Modes of Thought introduceert Whitehead het concept 'prehension', een term die hij gebruikt om te beschrijven hoe entiteiten de wereld om hen heen voelen en interpreteren. Elke feitelijke gebeurtenis erft het verleden en is gericht op de toekomst, en draagt zo bij aan de stroom van oorzaken en mogelijkheden die de werkelijkheid doordringen. Dit besluitvormingsproces beperkt zich niet tot bewuste wezens, maar vindt plaats op alle niveaus van de natuur, wat suggereert dat het universum geen statische verzameling feiten is, maar een levend proces, een netwerk van activiteiten vol potentieel.

Wanneer we het hebben over een samenleving, hebben we het over een soort ruimtelijk-temporeel uitgebreide reeks van gebeurtenissen die een bepaald kenmerk [karakter, identiteit, duur) behoudt, ondanks het feit dat samenlevingen voortdurend veranderen. Elk [van deze samenlevingen] heeft zijn eigen karakteristieke stijl van groei, verval en metamorfose. Eenheid en veelheid zijn precies waar het om draait als we het over samenlevingen hebben.” (einde citaten Isabelle Stengers)

Groei, verval en metamorfose van samen-levingen. Wanneer we vanuit eenheid naar veelheid denken, denken we ook vanuit het primaire naar het secundaire (tertiaire en volgende). Het primaire is eeuwig en onverwoestbaar, het manifesteert zich in veelheid, die manifestaties veranderen door selectie van belangen bij overerving. Zo kiest de evolutie routes die zich voortdurend aanpassen. Eén specifieke route is verlopen vanuit het ‘anorganische’ via het ‘anorganisch-organische’ naar ‘anorganisch-organisch-menselijk(cultuurlijk/technosferisch)’ die vervolgens geleid heeft naar een ‘succesvolle’ expansie door toenemende dissipatie en complexiteit, tot aan ‘grootste geofysische kracht’, en uiteindelijk planetaire overshoot.

De primaire onverwoestbare Zelforganisatie heeft zich zo vanuit primaire energetische primordialiteit gemanifesteerd als vooruitgang en heeft zich ontwikkeld via ‘secundaire’ creatuurlijkheid (anorganisch-organisch), naar ‘tertiaire’ creatuurlijkheid (cultuurlijk/technosferisch), met behulp van toenemende complexiteit, expansie en dissipatie.

De huidige Antropocene overshoot is uiteraard niet duurzaam en moet gecorrigeerd worden. Of de creaturen doen dat zelf, of het wordt voor hen gedaan. Het primaire is uiteraard uiteindelijk als onverwoestbare kracht overmachtig aan de complexe dissipatieve expansieve ‘secundaire’ en ‘tertiaire’ route die de evolutie een tijdlang op dit bolletje heeft gevolgd, en die een tijdlang het voertuig was van de nu te overheersend geworden, dus doodlopende route.