Reflectie
Chakrabarty schrijft over de verschillen tussen menshistorische tijd en de tijd van de geologie in relatie tot het concept van het Antropoceen. Zie https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/hith.12044
Overshoot van planetaire grenzen: we hebben er weet van, we kennen de gevaren, en tegelijk staan we er uiterst ambivalent tegenover en weten we het maar niet te keren.
De filosoof Plessner maakte duidelijk dat de mens, in tegenstelling tot de overige organismen, wordt gekenmerkt door een dubbelstructuur. In onze dubbelstructuur kijken wij over onze eigen schouder mee naar wat we aan het doen zijn en dat brengt onze typische antropo-ambivalentie (onze verlegenheid met de situatie) met zich mee. Het gedachtengoed van Plessner maakt momenteel weer opgang in verband met het denken over het Antropoceen.
Plessner gaf halverwege de vorige eeuw een wijsgerige antropologie en sociologie die daarbij behulpzaam kan zijn. De mens deelt met andere dieren een centrische organisatie, maar kent tevens wat P noemt een excentrische positionaliteit: hij leeft net als (andere) dieren vanuit zijn centrum, maar staat daar tegelijkertijd buiten.
Door deze afstand kan hij zichzelf, maar ook andere levende en nietlevende dingen objectiveren. “Waar de plant leeft en het dier zijn leven leeft en beleeft, daar leeft en beleeft de mens zijn leven niet alleen, maar beleeft hij ook nog zijn beleven.”
De mens is cognitief reflectief op basis van zijn voelende zelfervaring. Hierdoor kent de mens een zekere handelingsvrijheid, maar hij blijft “ondanks deze vrijheid gebonden aan een bestaan dat hem remt en waarmee hij moet vechten”.
Omdat de mens door zijn excentrische levensvorm anders dan het dier niet volkomen samenvalt met zichzelf, is de mens volgens P “constitutief thuisloos” en dient zich daarom een ‘thuis’ te scheppen. Dat betekent dat de mens kunstmatig van nature is. Waaruit volgt dat de mens dus ook dissipatief van nature is, zijn omgeving verbruikend.
Zo wordt de mens pas mens als hij zich materiële en immateriële sferen creëert. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk zegt dat de mens leeft in sferen die hij zichzelf moet creëren: de mens is vóór alles een ‘sferen-bouwer’, want hij moet vorm geven aan de onmetelijkheid van de wereld. Hij omhult zich met sferen, materieel (een huis, kleding) en immaterieel (identificatie met een religie, een groep) om zich te beschermen tegen de anderen en tegen de wereld, maar ook om die wereld in het klein na te bootsen.
Die sferen kunnen zich (helaas) niet verengen tot enkel immateriële. Dit duidt wederom op de dissipativiteit van de mens: hij gebruikt en verbruikt materie en energie vanuit zijn omgeving: het aardsysteem.We zien dat dit – deze met het wezen van de mens samenhangende natuurlijke wetmatigheid - ons inmiddels in grote problemen heeft gebracht: planetaire overshoot.
De confronterende hardheid van dit overshootgegeven kunnen of mogen we volgens mij niet over het hoofd zien: wat eerder heilzaam was (of in ieder geval als zodanig werd ervaren en gezien), is nu in zijn tegendeel gekeerd. Het overshootprincipe kent zijn eigen natuurlijke wetmatigheden, met een lange en diepe geschiedenis in dit antropoceengeval. Die wetmatigheden zullen naar mijn mening moeten worden onderzocht en publiekelijk erkend en gepresenteerd worden. Als onontkoombaar behorende tot de realiteit, ondanks dat ze toch wel diffuus en multi-interpretabel zijn. En hetgeen dus ook felle emotie in het debat met zich meebrengt / zal brengen, gezien het achterliggende pystische aspect, betrekking hebbend op de verschillende mens- en wereldbeelden in samenhang met (eigen)belangen.
Welkom bij Antropoceen - reflecties
Ontdek hier inspirerende gedachten en reflecties over het Antropoceen, een tijdperk waarin de mens de grootste invloed heeft op de aarde. Laat je meevoeren in nieuwe inzichten en ideeën.
Verandering
Verandering zal plaatsvinden, zoals altijd, en die veranderingen zijn niet noodzakelijkerwijs "goed" of "slecht" in een niet-menselijke zin. Is het beter of slechter om een overwicht van zoogdieren versus dinosaurussen te hebben? Geen van beide - dit zijn gewoon verschillende uitkomsten.
Ratio, de Rede, Verlichting
"In het tijdperk van het Antropoceen hebben we de Verlichting (dat wil zeggen, de rede) nog meer nodig dan in het verleden. Er is echter één overweging die dit optimisme over de rol van de rede kwalificeert en relativeert en die te maken heeft met de meest voorkomende vorm die vrijheid aanneemt in democratische samenlevingen: politiek.
Waarom grijpen we niet in?
Waarom grijpen we niet in? Dit zou weleens te maken kunnen hebben met een andere vraag: wat heeft ervoor gezorgd dat de menselijke voetafdruk en onze impact in het recente verleden zo dramatisch zijn toegenomen?
Menselijke nicheconstructie
Individuen van vele soorten veranderen hun omgeving. Bevers bouwen dammen, wat de hydrologie van de omliggende gebieden aantast. Sommige planten, zoals de sappige ijsplant, Carpobrotus chilensis, vergiftigen effectief de grond eromheen, waardoor het voor andere plantensoorten moeilijk tot onmogelijk wordt om te groeien. Runderen en sommige soorten of Afrikaanse termieten produceren methaan. Zelfs eenvoudige handelingen zoals het bouwen van nesten door vogels of het graven van holen door coyotes veranderen de omgeving van het individu, vaak op manieren die de overleving of het reproductieve succes vergroten. Een dergelijke verandering van de lokale omgeving die in de loop van de tijd aanhoudt en de fitheid van een organisme verandert, wordt 'nicheconstructie' genoemd. Mensen blinken uit in nicheconstructie. Het probleem is echter: menselijke nichebouw gebruikt fenomenale hoeveelheden energie en produceert gigantische vervuiling.
Insider / Outsider
De vraag of mensen insiders of outsiders zijn ten opzichte van de natuurlijke wereld speelt al lang een rol in de ideeën over menselijke uitzonderlijkheid. Het is van invloed op ons mens- en wereldbeeld.
Schema van machts&krachtsverhoudingen - temporeel en ruimtelijk gezien
Met welke verschuivende kracht&machts-verhoudingen hebben we te dealen? Hoe krijgen we daar een realistisch beeld van? Hoe zit het met de macht- en krachtverhouding tussen ‘IS’ en ‘OUGHT’? Welke tendensen kunnen we waarnemen wat betreft temporele en ruimtelijke verschuiving van die krachtsmachten?
Machts&krachtsverhoudingen - temporeel en ruimtelijk gezien
Met welke verschuivende kracht&machts-verhoudingen hebben we te dealen? Hoe krijgen we daar een realistisch beeld van? Hoe zit het met de macht- en krachtverhouding tussen ‘IS’ en ‘OUGHT’? Welke tendensen kunnen we waarnemen wat betreft temporele en ruimtelijke verschuiving van die krachtsmachten?
XR - activisme
Het activisme zoals van XR valt op zichzelf te waarderen. Zij wijzen er met hun acties op dat als we zo doorgaan, dat we met z’n allen naar de kloten gaan. Maar dat wordt kennelijk niet of onvoldoende beseft.
Korte en lange geschiedenis: twee perspectieven
Wat betreft de huidige penibele situatie hebben zich in het verleden al heel wat gelegenheidsoorzaken voorgedaan in de lange evolutionaire oorzakelijkheidsketen die heeft geleid tot de actuele planetaire overshoot. Vanaf het allereerste begin van zijn bestaan heeft het Antropoceen twee levens gekend: de geologische geschiedenis van de aarde en de historisch-existentiële wereldgeschiedenis van het mensdiertijdperk.
Geologische geschiedenis
Mensen beïnvloeden nu de geologische geschiedenis op een verontrustende manier. We hebben altijd al de biologische geschiedenis beïnvloed, maar we kunnen alleen historisch en collectief op geologisch niveau een rol spelen wanneer we aantallen hebben bereikt en technologieën hebben uitgevonden die op een schaal zijn die groot genoeg is om een impact op de planeet zelf te hebben. Als we onszelf nu een geologische speler noemen, schrijven we ons een kracht toe op dezelfde schaal als die welke vrijkwam op andere momenten toen er massale uitsterving van soorten plaatsvond.
Tijdschalen
Dipesh Chakrabarty duidt onze hachelijke positie via meerdere tijdsbestekken of tijdschalen, zoals de tijdschaal van de menselijke wereldgeschiedenis en van de geologische geschiedenis van de aarde. Die tijdsbestekken komen nu samen. Hij zegt:
Reactie plaatsen
Reacties