Welkom bij Antropoceen - reflecties

Het mensdier kan gezien zijn aard zich enkel in stand houden d.m.v. het onttrekken van exogene energetische hulpmiddelen uit zijn omgeving: de mens heeft per definitie een technonatuur om zich leefbare sferen te creëren. Dat heeft ie succesvol gedaan, uiteindelijk zo succesvol dat het wel moest leiden tot planetaire overshoot die uiteindelijk geen stand kan houden. Misschien dat het aardsysteem zich stabiliseert bij een teruggang naar bv. 1 miljard mensen, ik noem maar een willekeurig aantal.

Het inzicht dat de mensheid zich in haar geschiedenis vooral als vernietiger heeft geprofileerd, brengt Roy Scranton in zijn boek ‘Learning to Die in the Anthropocene’ tot de conclusie dat de antropogene destructie van de planeet onomkeerbaar en onvermijdelijk is en dat leven in het Antropoceen vóór alles een oefening in (uit)sterven is. Dit boek is uitgebracht in 2015, we zijn nu tien jaar verder en ik vermoed dat de voortschrijding van de tijd en de trends laten zien dat zijn conclusie eerder te bevestigen dan te ontkennen valt.

De filosoof kan vragen stellen, veel meer dan zhij in staat is te beantwoorden. ZHij kan vraagtekens plaatsen, bijvoorbeeld bij het huidige antwoord van de mensheid op zijn eigen crisis. Vragen, dilemma’s, paradoxen waaronder: dat antwoord is er op dit moment niet.

We ervaren het analytische aspect intuïtief als conceptualiseren, verduidelijken, categoriseren en overdenken . We conceptualiseren iets dat betekenisvol is voor ons. We verduidelijken door 'dit' van 'dat' te onderscheiden. Categoriseren onderscheidt manieren van betekenisvol zijn. Overdenken is denken dat denken omvat.

Er zijn trends te bespeuren, waaronder “Solidariteit met arme landen brokkelt af”, zie https://www.ipsnews.be/artikel/solidariteit-met-arme-landen-brokkelt-af

Er zijn meer dan 25 onderdelen van het klimaatsysteem van de aarde in beeld die waarschijnlijk ‘tipping points’ (omslag- of kantelpunten) zullen hebben: drempels waarbij een kleine extra verandering in de opwarming van de aarde ervoor zorgt dat ze onomkeerbaar in een nieuwe toestand terechtkomen. Het activeren van één kantelelement kan daaropvolgende veranderingen in andere kantelelementen veroorzaken, wat mogelijk kan leiden tot een ‘tipping cascade’. De meeste interacties tussen kantelende elementen zullen leiden tot verdere destabilisatie van het klimaatsysteem. 

We zitten sinds een aantal decennia in een toestand van ecologische overshoot op planetaire schaal en wat we aan het doen zijn is die toestand steeds verder verslechteren in plaats van verbeteren. Dat kan op den duur niet goed gaan. Onze ecologische voetafdruk is te groot, het ecologisch tekort neemt verder toe en het ecologisch kapitaal, dat wat het aardsysteem ons kan bieden aan heilzame levensondersteuning, neemt af. We vernietigen ons biofysische spaargeld op onze ecologische bankrekening waardoor de reserve op de planetaire balans nog verder in de min komt te staan. Een bedrijf gaat op die manier gewoon een keer failliet. Het kan dan ophouden te bestaan of een doorstart maken. De aarde zal zonder meer een doorstart maken, nadat vele soorten waaronder de mens zijn gedecimeerd.

Wat ecologisch en sociaal noodzakelijk is om overshoot te verminderen is politiek niet haalbaar, en het politiek haalbare is ecologisch en sociaal ineffectief. We bevinden ons in een terminale toestand. We bevinden ons in het Fuiktijdperk.

De huidige staat van de wereld, die duidelijk een onhoudbare staat is, is volkomen natuurlijk vanwege onze biologie en vanwege de manier waarop we onze moderne samenleving hebben ontwikkeld. De huidige ecologische planetaire overshoot is een onvermijdelijk biosociaal fenomeen met een lange voorgeschiedenis. Het principe van overshoot valt onder de evolutionaire wetmatigheden en wij zijn een natuurlijk product daarvan. Evolutionaire wetmatigheden zijn gebaseerd op wat zich succesvol ontwikkelt, totdat er grenzen zijn bereikt en er negatieve feedback moet optreden. De grenzen zijn bereikt en worden in toenemende mate overschreden door teveel mensen die teveel consumeren en vervuilen.

We zijn sinds kort een geheel nieuwe era in de turbulente geschiedenis van het leven op aarde ingegaan. Het kardinale omslagpunt hierbij is planetaire ecologische overshoot met helaas een hardnekkige richting. We zitten midden in een door de mens veroorzaakte massa-extinctie: het uitsterven gaat tienduizend keer sneller dan onder normale omstandigheden. Hier zal techno-optimisme geen zoden aan de dijk zetten, integendeel: we versterken de verstoringen. Andere oplossingen zijn praktisch gezien echter ook niet in zicht. Wat en waar is nog ons handelingsperspectief?

In het huidige stadium betreden we nog grotendeels terra incognita. Dit heeft betrekking op zowel de natuursferen als ook op de cultuursferen, waarvan onze denkbeelden een aspect vormen.

Het Antropoceenidee gaat om een nieuw realisme van een nooit weggeweest principe: een besef dat er complexiteit is die de mens te boven gaat, en dat ten diepste erkent.