Ons huis
We zijn de mogelijkheden voor ons functioneren in ons eigen huis, de planeet Aarde, aan het verslechteren. De grondvoorwaarden voor beschaving zijn we aan het ondermijnen. Spanningsopbouw is wat we aan het doen zijn.
Overshoot van planetaire grenzen: we hebben er weet van, we kennen de gevaren, en tegelijk staan we er uiterst ambivalent tegenover en weten we het maar niet te keren.
De filosoof Plessner maakte duidelijk dat de mens, in tegenstelling tot de overige organismen, wordt gekenmerkt door een dubbelstructuur. In onze dubbelstructuur kijken wij over onze eigen schouder mee naar wat we aan het doen zijn en dat brengt onze typische antropo-ambivalentie (onze verlegenheid met de situatie) met zich mee. Het gedachtengoed van Plessner maakt momenteel weer opgang in verband met het denken over het Antropoceen.
Plessner gaf halverwege de vorige eeuw een wijsgerige antropologie en sociologie die daarbij behulpzaam kan zijn. De mens deelt met andere dieren een centrische organisatie, maar kent tevens wat P noemt een excentrische positionaliteit: hij leeft net als (andere) dieren vanuit zijn centrum, maar staat daar tegelijkertijd buiten.
Door deze afstand kan hij zichzelf, maar ook andere levende en nietlevende dingen objectiveren. “Waar de plant leeft en het dier zijn leven leeft en beleeft, daar leeft en beleeft de mens zijn leven niet alleen, maar beleeft hij ook nog zijn beleven.”
De mens is cognitief reflectief op basis van zijn voelende zelfervaring. Hierdoor kent de mens een zekere handelingsvrijheid, maar hij blijft “ondanks deze vrijheid gebonden aan een bestaan dat hem remt en waarmee hij moet vechten”.
Omdat de mens door zijn excentrische levensvorm anders dan het dier niet volkomen samenvalt met zichzelf, is de mens volgens P “constitutief thuisloos” en dient zich daarom een ‘thuis’ te scheppen. Dat betekent dat de mens kunstmatig van nature is. Waaruit volgt dat de mens dus ook dissipatief van nature is, zijn omgeving verbruikend.
Zo wordt de mens pas mens als hij zich materiële en immateriële sferen creëert. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk zegt dat de mens leeft in sferen die hij zichzelf moet creëren: de mens is vóór alles een ‘sferen-bouwer’, want hij moet vorm geven aan de onmetelijkheid van de wereld. Hij omhult zich met sferen, materieel (een huis, kleding) en immaterieel (identificatie met een religie, een groep) om zich te beschermen tegen de anderen en tegen de wereld, maar ook om die wereld in het klein na te bootsen.
Die sferen kunnen zich (helaas) niet verengen tot enkel immateriële. Dit duidt wederom op de dissipativiteit van de mens: hij gebruikt en verbruikt materie en energie vanuit zijn omgeving: het aardsysteem.We zien dat dit – deze met het wezen van de mens samenhangende natuurlijke wetmatigheid - ons inmiddels in grote problemen heeft gebracht: planetaire overshoot.
De confronterende hardheid van dit overshootgegeven kunnen of mogen we volgens mij niet over het hoofd zien: wat eerder heilzaam was (of in ieder geval als zodanig werd ervaren en gezien), is nu in zijn tegendeel gekeerd. Het overshootprincipe kent zijn eigen natuurlijke wetmatigheden, met een lange en diepe geschiedenis in dit antropoceengeval. Die wetmatigheden zullen naar mijn mening moeten worden onderzocht en publiekelijk erkend en gepresenteerd worden. Als onontkoombaar behorende tot de realiteit, ondanks dat ze toch wel diffuus en multi-interpretabel zijn. En hetgeen dus ook felle emotie in het debat met zich meebrengt / zal brengen, gezien het achterliggende pystische aspect, betrekking hebbend op de verschillende mens- en wereldbeelden in samenhang met (eigen)belangen.
Welkom bij Antropoceen - reflecties
Ontdek hier inspirerende gedachten en reflecties over het Antropoceen, een tijdperk waarin de mens de grootste invloed heeft op de aarde. Laat je meevoeren in nieuwe inzichten en ideeën.
VN klimaat- en biotoppen
Sinds de oprichting van het biodiversiteitsverdrag van de VN in de jaren negentig hebben landen nog nooit een doelstelling om de natuur te helpen volledig gehaald. De biodiversiteit wereldwijd neemt sneller af dan ooit tevoren in de geschiedenis. Ongeveer een miljoen dier- en plantensoorten worden al met uitsterven bedreigd. de reeks VN-doelstellingen om natuurverlies aan te pakken eindigden in een collectief falen.
Strategie
De activisten zullen hun strategieën zorgvuldig moeten kiezen. Wat werkt en wat werkt niet? Zij willen de politiek beïnvloeden, maar beseffen ze wel waar ze eigenlijk tegen strijden? Ze geven de schuld aan bepaalde maatschappelijke actoren, maar wanneer meer en meer erkend wordt dat het nu de mens is die de grootste geo-fysische kracht is geworden, dan strijden ze eigenlijk tegen een kracht van de orde van tectonische platen en vulkanisme. In hoeverre is dat te beïnvloeden? Die vraag lijkt me inmiddels relevant voor XR en consorten.
Ons kapitaal
We vernietigen ecologisch kapitaal, daardoor doen we aan spanningsopbouw, waardoor we sociaal kapitaal aan het vernietigen zijn. We hechten aan wat we hadden, onze vertrouwde omgeving. Onze denkbeelden zijn gebaseerd op wat we hadden. En bij zo’n snelle verandering als nu, met alle verwarring en vervreemding erop en eraan, is het wel logisch dat we op het vertrouwde teruggrijpen.
Verantwoordelijkheid
- verantwoordelijkheid wordt gerelativeerd wanneer de portemonnee een rol speelt;
Fuiktijdperk(3)
De huidige Antropocene problematiek is een nieuwe overmacht die zelfopgelegd is. Dat maakt het ook allemaal erg dubbelzinnig, in vergelijking met overmachten waar de mens totaal geen invloed op heeft, zoals vulkanisme of een komeetinslag.
Tijdperkverandering
Er is een ‘tijdperkverandering’ gaande en dit betekent dat de mens nu en in de toekomst meer en meer geconfronteerd wordt met heroverweging en heroriëntatie van zijn residentie op de planeet en de al dan niet verantwoordelijkheid t.o.v. leefbaarheid ook voor toekomstige generaties. Het drukt ons op vragen die voorheen niet aan de orde waren.
Anomalie
De huidige ecologische veranderingen zijn structureel: er is geen sprake van ommekeer van de trends. Ze zijn hardnekkig en standvastig, ondanks wat de mens ertegen poogt te doen - en dus kennelijk buiten de macht van de mens, we kunnen wel spreken van overmacht.
Voorpoten worden handen
Je zou kunnen stellen dat met het transformeren van voorpoten in handen - die in staat zijn tot steeds geavanceerdere technologische operaties -, het Antropoceen reeds in de wieg is gelegd.
achtergrond - voorgrond
Technische uitvindingen kunnen worden opgevat als “ontologische verrijkingen in de inventaris van het bestaan”, zoals Peter Sloterdijk dat noemt. Het blijkt echter een keerzijde te hebben, zoals nu blijkt. Het belast door aarde door onttrekking, verwoesting en vervuiling. Meerdere planetaire grenzen zijn al overschreden en de overschrijdingen nemen alleen maar toe. Die technologische ontwikkeling is tegelijk en samenhangend gepaard gegaan met een enorme bevolkingsexplosie, zodat die 2 samen een dramatische factor is geworden in het planetaire overshootprobleem.
Techno
Er is een verband tussen technologie, het wezen van de mens, het lange biologisch-evolutionaire proces van de menselijke soort en de planetaire uitdagingen die ons nu worden voorgelegd door het Antropoceen. Antropos, de mens is fundamenteel en onomkeerbaar een technisch wezen: hij moet, om volledig mens te kunnen zijn, zich aanvullen met hulpmiddelen uit zijn omgeving. Dit gaat bij toenemende bevolkingsaantallen nu eenmaal gepaard met onttrekking en vervuiling: er wordt meer uit het aardsysteem onttrokken, en teruggegeven als vervuiling, dan het aardsysteem kan regenereren.
Wicked problems
Door de hardnekkige structurele planetaire ecologische overshoot zijn er tegenwoordig vele wicked problems: problemen die zich moeilijk laten afbakenen en geen ultieme oplossing kennen. Een voorbeeld daarvan is het voedselsysteem.
Reactie plaatsen
Reacties