Aftakeling
Het gaat snel met de socio-ecotische aftakeling, waarvan de mens zelf de aftakelaar is.
Overshoot van planetaire grenzen: we hebben er weet van, we kennen de gevaren, en tegelijk staan we er uiterst ambivalent tegenover en weten we het maar niet te keren.
De filosoof Plessner maakte duidelijk dat de mens, in tegenstelling tot de overige organismen, wordt gekenmerkt door een dubbelstructuur. In onze dubbelstructuur kijken wij over onze eigen schouder mee naar wat we aan het doen zijn en dat brengt onze typische antropo-ambivalentie (onze verlegenheid met de situatie) met zich mee. Het gedachtengoed van Plessner maakt momenteel weer opgang in verband met het denken over het Antropoceen.
Plessner gaf halverwege de vorige eeuw een wijsgerige antropologie en sociologie die daarbij behulpzaam kan zijn. De mens deelt met andere dieren een centrische organisatie, maar kent tevens wat P noemt een excentrische positionaliteit: hij leeft net als (andere) dieren vanuit zijn centrum, maar staat daar tegelijkertijd buiten.
Door deze afstand kan hij zichzelf, maar ook andere levende en nietlevende dingen objectiveren. “Waar de plant leeft en het dier zijn leven leeft en beleeft, daar leeft en beleeft de mens zijn leven niet alleen, maar beleeft hij ook nog zijn beleven.”
De mens is cognitief reflectief op basis van zijn voelende zelfervaring. Hierdoor kent de mens een zekere handelingsvrijheid, maar hij blijft “ondanks deze vrijheid gebonden aan een bestaan dat hem remt en waarmee hij moet vechten”.
Omdat de mens door zijn excentrische levensvorm anders dan het dier niet volkomen samenvalt met zichzelf, is de mens volgens P “constitutief thuisloos” en dient zich daarom een ‘thuis’ te scheppen. Dat betekent dat de mens kunstmatig van nature is. Waaruit volgt dat de mens dus ook dissipatief van nature is, zijn omgeving verbruikend.
Zo wordt de mens pas mens als hij zich materiële en immateriële sferen creëert. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk zegt dat de mens leeft in sferen die hij zichzelf moet creëren: de mens is vóór alles een ‘sferen-bouwer’, want hij moet vorm geven aan de onmetelijkheid van de wereld. Hij omhult zich met sferen, materieel (een huis, kleding) en immaterieel (identificatie met een religie, een groep) om zich te beschermen tegen de anderen en tegen de wereld, maar ook om die wereld in het klein na te bootsen.
Die sferen kunnen zich (helaas) niet verengen tot enkel immateriële. Dit duidt wederom op de dissipativiteit van de mens: hij gebruikt en verbruikt materie en energie vanuit zijn omgeving: het aardsysteem.We zien dat dit – deze met het wezen van de mens samenhangende natuurlijke wetmatigheid - ons inmiddels in grote problemen heeft gebracht: planetaire overshoot.
De confronterende hardheid van dit overshootgegeven kunnen of mogen we volgens mij niet over het hoofd zien: wat eerder heilzaam was (of in ieder geval als zodanig werd ervaren en gezien), is nu in zijn tegendeel gekeerd. Het overshootprincipe kent zijn eigen natuurlijke wetmatigheden, met een lange en diepe geschiedenis in dit antropoceengeval. Die wetmatigheden zullen naar mijn mening moeten worden onderzocht en publiekelijk erkend en gepresenteerd worden. Als onontkoombaar behorende tot de realiteit, ondanks dat ze toch wel diffuus en multi-interpretabel zijn. En hetgeen dus ook felle emotie in het debat met zich meebrengt / zal brengen, gezien het achterliggende pystische aspect, betrekking hebbend op de verschillende mens- en wereldbeelden in samenhang met (eigen)belangen.
Welkom bij Antropoceen - reflecties
Ontdek hier inspirerende gedachten en reflecties over het Antropoceen, een tijdperk waarin de mens de grootste invloed heeft op de aarde. Laat je meevoeren in nieuwe inzichten en ideeën.
Korte <-> langetermijn
Willen we de doelstellingen van ‘Parijs’ halen, dan zullen we pijn moeten lijden: radicaal, drastisch en zeer snel stoppen met fossiele brandstoffen, minder comfort, minder welvaart, minder reizen, … . Doen we dat niet, dan zullen we een nog grotere pijn moeten lijden, alleen een beetje later, iets meer ten koste van komende generaties. Hoewel de energietransitie snel gaat, gaat deze toch niet snel genoeg. 'Parijs' en energietransitie hebben betrekking op slechts een deel van het probleem van planetaire overshoot, waarbij inmiddels zeven van de negen kritieke grenzen zijn overschreden.
Het venster sluit zich
De mensheid maakt door te gaan zoals ze gaat eventuele positieve transities en beleid in de loop van de tijd steeds minder constructief mogelijk. Het venster is zich rap aan het sluiten. Dat is de feitelijk gaande zeer krachtige onderstroom en die stroomt niet de goede kant op.
Antropocene begripsvorming en terminologie
De sociotische neergang is niet meer te scheiden van de ecotische neergang in deze fase van het Antropoceen. Ze versterken elkaar in neerwaartse richting, met spanningsopbouw in beide sferen. Ze zijn inmiddels beide (de sociotische neergang wellicht deels, maar wel in versterkende mate) Antropoceen-gerelateerd, op een ongekende schaalgrootte, met een ongekende onderlinge verwevenheid, en een ongekende onomkeerbaarheid. Het is voor de mens ongekende nieuwigheid.
Twee typen dissipativiteit
De mensheid heeft te maken met 2 typen dissipativiteit, waarvan het onderscheid best wel wezenlijk is, want het door elkaar husselen van deze typen brengt geen echte oplossingen in beeld. Het ene type is de fysisch-biotisch-ontisch gerelateerde dissipativiteit, betrokken op bronoorzakelijkheid die niet beïnvloedbaar is. Het tweede type is de ontologisch gerelateerde dissipativiteit, betrokken op cultuurlijke gelegenheidsoorzakelijkheid - ofwel op denkbeelden die ons gedrag beïnvloeden - en die eventueel waar mogelijk wel beïnvloedbaar is. De fysisch-biotische-ontische bronoorzakelijke dissipativiteit herontwerpen wij niet, het is een gegeven waar we niet omheen kunnen. De Zelforganisatie overstijgt eventuele zelf(her)organisatie van menselijke samenlevingen. De cultuurgerelateerde ontologische denkbeelden die ons dissipatief gedrag beïnvloeden , bijvoorbeeld door hoe we onze economieën hebben ingericht, dat zijn de vele – ismen, ofwel denk- en geloofsconstructen, ideeën en ontologieën en cultuurlijke constructen, zoals kapitalisme, de God van de economische groei, antropocentrisme. Zij hebben betrekking op de beïnvloedbare dissipativiteit.
Van bronoorzaken naar gelegenheidsoorzaken
Het basale, primaire, fundamentele fysisch-biotisch-cultuurlijk onomkeerbare omslagpunt richting toenemende planetaire overshoot is al in de evolutionair-historische ontwikkeling gelegen, te maken hebbend met fysisch-biotische veranderingen. Aan dit idee van onomkeerbaarheid in een ver verleden zijn o.a. dissipatieve, filosofische en ethische implicaties verbonden, van belang binnen het Antropoceendebat.
Nationaal Beraad Klimaat
Op NU.nl stond het volgende bericht: het Nationaal Burgerberaad Klimaat heeft zijn resultaten gepresenteerd. De groep van 175 Nederlanders kwam met dertien aanbevelingen voor het volgende kabinet. Een aantal daarvan zijn best vergaand, zoals CO2-belastingen op de landbouw en producten in de super- of bouwmarkt.
Concurrentie&samenwerking
Transities op alle fronten is nu in het Antropoceen, met ver overschreden planetaire grenzen, pure existentiële noodzaak. Maar waar we mee te maken hebben is dat niets in de volle concrete werkelijkheid ontkomt aan het evolutionaire principe van concurrentie in de onlosmakelijke samenhang van samenwerking&concurrentie (S&C). Het is inherent aan Streven, Wil van de natuurlijke orde naar harmonie en evenwicht. Dit Streven kan verwoesting niet uitsluiten, vandaar dat de zeespiegel stijgt, dat bossen branden, dat het noodzakelijkerwijs stormt met orkaankracht 13, om hernieuwd evenwicht te bereiken.
Idealisme&realisme
Met idealisme is uiteraard niets mis, zolang het maar in realisme gefundeerd is. Het zijn immers juist de wetenschappers die precies op basis van realisme zeggen dat het venster voor oplossingen zich nu snel aan het sluiten is, in een proces van kantelpunten als omvallende dominosteentjes, met structurele onomkeerbaarheid op geologische tijdschalen. De zeespiegelstijging is al onomkeerbaar; koraalrif-ecosystemen, waar miljoenen mensen van afhankelijk zijn: idem. Hoeveel idealisme moet daar tegenaan gegooid worden? Wat zal de impact zijn op adaptieve samenwerkingsmogelijkheden bij vernietigende en ontwrichtende overstromingen, dodelijke droogte, onkenbare waterschaarste in miljoenensteden, stervende gletsjergebieden waar miljarden mensen van afhankelijk zijn?
Polarisatie&samenwerking
Toenemende polarisatie op alle fronten is een logisch gevolg van de toenemende spanningsopbouw. De zaken lenen zich, niet onlogisch, niet meer voor een neutrale (al dan niet objectiverende, abstraherende, wetenschappelijke) houding. Maar het maakt de verscheidene opvattingen ook antithetisch daar waar idealisme zich duidelijk niet verhoudt tot de reële ontwikkelingen en dus als naïef moet worden afgewezen.
Samenwerkingspotentieel
Wat betreft eventueel menselijk samenwerkingspotentieel in relatie met Antropocene ontwikkelingen zijn er – met behulp van het perspectief van ons totale kennisspectrum van natuurwetenschap, geesteswetenschap, filosofie, instinctmatige en intuïtieve kennis – genoeg redenen en aanwijzingen om ons daar realistische, dus niet al te optimistische voorstellingen bij te creëren.
Rationalisten
- alle evolutionaire hardgebakkenheid, dus ook de neiging tot samenwerking, heeft uiteindelijk geleid tot de situatie waarin we nu verkeren
Reactie plaatsen
Reacties