Overshoot van planetaire grenzen: we hebben er weet van, we kennen de gevaren, en tegelijk staan we er uiterst ambivalent tegenover en weten we het maar niet te keren.
De filosoof Plessner maakte duidelijk dat de mens, in tegenstelling tot de overige organismen, wordt gekenmerkt door een dubbelstructuur. In onze dubbelstructuur kijken wij over onze eigen schouder mee naar wat we aan het doen zijn en dat brengt onze typische antropo-ambivalentie (onze verlegenheid met de situatie) met zich mee. Het gedachtengoed van Plessner maakt momenteel weer opgang in verband met het denken over het Antropoceen.
Plessner gaf halverwege de vorige eeuw een wijsgerige antropologie en sociologie die daarbij behulpzaam kan zijn. De mens deelt met andere dieren een centrische organisatie, maar kent tevens wat P noemt een excentrische positionaliteit: hij leeft net als (andere) dieren vanuit zijn centrum, maar staat daar tegelijkertijd buiten.
Door deze afstand kan hij zichzelf, maar ook andere levende en nietlevende dingen objectiveren. “Waar de plant leeft en het dier zijn leven leeft en beleeft, daar leeft en beleeft de mens zijn leven niet alleen, maar beleeft hij ook nog zijn beleven.”
De mens is cognitief reflectief op basis van zijn voelende zelfervaring. Hierdoor kent de mens een zekere handelingsvrijheid, maar hij blijft “ondanks deze vrijheid gebonden aan een bestaan dat hem remt en waarmee hij moet vechten”.
Omdat de mens door zijn excentrische levensvorm anders dan het dier niet volkomen samenvalt met zichzelf, is de mens volgens P “constitutief thuisloos” en dient zich daarom een ‘thuis’ te scheppen. Dat betekent dat de mens kunstmatig van nature is. Waaruit volgt dat de mens dus ook dissipatief van nature is, zijn omgeving verbruikend.
Zo wordt de mens pas mens als hij zich materiële en immateriële sferen creëert. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk zegt dat de mens leeft in sferen die hij zichzelf moet creëren: de mens is vóór alles een ‘sferen-bouwer’, want hij moet vorm geven aan de onmetelijkheid van de wereld. Hij omhult zich met sferen, materieel (een huis, kleding) en immaterieel (identificatie met een religie, een groep) om zich te beschermen tegen de anderen en tegen de wereld, maar ook om die wereld in het klein na te bootsen.
Die sferen kunnen zich (helaas) niet verengen tot enkel immateriële. Dit duidt wederom op de dissipativiteit van de mens: hij gebruikt en verbruikt materie en energie vanuit zijn omgeving: het aardsysteem.We zien dat dit – deze met het wezen van de mens samenhangende natuurlijke wetmatigheid - ons inmiddels in grote problemen heeft gebracht: planetaire overshoot.
De confronterende hardheid van dit overshootgegeven kunnen of mogen we volgens mij niet over het hoofd zien: wat eerder heilzaam was (of in ieder geval als zodanig werd ervaren en gezien), is nu in zijn tegendeel gekeerd. Het overshootprincipe kent zijn eigen natuurlijke wetmatigheden, met een lange en diepe geschiedenis in dit antropoceengeval. Die wetmatigheden zullen naar mijn mening moeten worden onderzocht en publiekelijk erkend en gepresenteerd worden. Als onontkoombaar behorende tot de realiteit, ondanks dat ze toch wel diffuus en multi-interpretabel zijn. En hetgeen dus ook felle emotie in het debat met zich meebrengt / zal brengen, gezien het achterliggende pystische aspect, betrekking hebbend op de verschillende mens- en wereldbeelden in samenhang met (eigen)belangen.
Ontdek hier inspirerende gedachten en reflecties over het Antropoceen, een tijdperk waarin de mens de grootste invloed heeft op de aarde. Laat je meevoeren in nieuwe inzichten en ideeën.
We plunderen dit aardbolletje en geven er vervuiling voor terug. De huidige wereldwijde beschaving heeft de planeet zozeer bedekt dat er geen nieuwe hulpbronnen meer in zicht zijn. Indien niet op een andere manier afgewend, zal de ineenstorting op wereldwijde schaal plaatsvinden, omdat alles met alles verweven is, zowel procesmatig als ook geografisch gezien. Wanneer de dominosteentjes gaan vallen zal dat een kettingreactie betekenen.
Door vooruitgang te boeken met behulp van energie en hulpmiddelen uit de omgeving - via vindingrijkheid en technologie -, introduceren samenlevingen onbedoeld nieuwe problemen. Het Antropoceen is zo’n val, een fuik, een Fuiktijdperk van ongekend formaat, met ongekende dramatische gevolgen voor de mens. We kennen de gevolgen vanuit paleogegevens over eerdere massa-extincties.
Onze veestapel, onze koeien, varkens, geiten en schapen, wegen vandaag de dag zwaarder dan alle andere wilde landzoogdieren. Ongeveer 80.000 tot 10.000 jaar geleden, vóór de landbouw, was die verhouding omgekeerd. Wilde zoogdieren overtroffen onze gedomesticeerde dieren met ongeveer 40 tegen één. Dat is dus een 3000-voudige verandering in de biomassasamenstelling, wat neerkomt op een evolutionaire verandering van jewelste.
Echte rijkdom komt niet van de aandelenmarkt. Het komt van de zon, de bodem, het water, levende systemen en natuurlijke hulpbronnen, de basis die al het andere mogelijk maakt.
Hooggeëerd publiek, dames, heren, kinderen ook
Concurrentie en samenwerking staan niet tegenover elkaar, integendeel. Het is niet de vraag of mensen fundamenteel egoïstisch zijn of coöperatief. Het antwoord is natuurlijk beide en op meerdere niveaus. De natuurlijke selectietheorie laat zien waarom evolutie niet alleen op individuen inwerkt, maar ook op groepen. Groepen die effectief samenwerken doen dat om zich staande te houden in een vijandige omgeving waarbij ze moeten concurreren met andere groepen.
Waarom eigenlijk doen we zoals we doen?
De energiedichtheid van fossiele brandstoffen functioneert, gecombineerd met machines, als een compleet leger van paardenkrachten - waar we in feite een paar cent voor betalen. Zo verwarren we de prijs van energie met de waarde ervan. Het duurde miljoenen jaren voordat de fossiele voorraad zich vormde en nu jagen we het er doorheen in enkele eeuwen alsof dat de normaalste zaak van de wereld is.
De COP's leveren al dan niet succesvolle TEKSTEN op. Meer is het niet. Het zal weinig veranderen aan de trends, de planetaire overshoot en de ecologische en sociale spanningsopbouw.
Het Seneca-effect is het concept dat de neergang van een systeem vaak veel sneller gaat dan de groei. Dit principe is vernoemd naar de Romeinse filosoof Seneca, die schreef: "Fortuin kent een langzame groei, maar de ondergang is snel." Het effect wordt waargenomen in veel complexe systemen, waar langzame, geleidelijke groei wordt gevolgd door een snelle ineenstorting. Het wordt verklaard door wiskundige modellen van evolutionaire overshootprocessen en toegepast op verschijnselen variërend van structurele mislukkingen en financiële crises tot klimaatverandering en de ondergang van beschavingen.
De politici spreken van ‘gelijk speelveld, concurrentiepositie’ om hun positie te verdedigen op COP30. De wereld zit vol met belangentegenstellingen en er is geen enkele doorzettingsmacht. Ze zijn bezig met ‘scherpe formuleringen in de slotverklaring’. Het gaat om de punten en de komma’s en dat levert niet veel anders op dan een papieren werkelijkheid. De prioriteiten verschuiven continu door de veranderende geopolitiek, het klimaatbeleid zwabbert.
Overshoottimes
Reactie plaatsen
Reacties