De grondvoorwaarden voor beschaving zijn we aan het ondermijnen. Goed en kwaad is in deze tijden zeer complex: we leven gewoon, we proberen goed te leven, maar dat doen we met een factor duizend aan aanvullende energie en overige hulpmiddelen uit het aardsysteem.

Spanningsopbouw, dat is wat we met die factor duizend aan het doen zijn.

De verstrengeling van cultuur- en natuuraspecten, die er altijd is geweest zoals Bruno Latour aannemelijk maakt, maar die eerder niet en nu wel zich aan ons opdringt door de ecologische overshoot, kan heilzaam en onheilzaam werken. Onder Holocene ‘achtergrond’omstandigheden betekent zij mogelijkheden tot heil, onder Antropocene ‘voorgrond’omstandigheden juist niet.

Wanneer we de spanning, onbedoeld en ongewenst, volgens mij vaak zelfs onbeseft, aan het opbouwen zijn, zetten we dit alles op het spel. We kunnen voor harmonie en tegen polarisatie en autocratisering zijn, maar de duidelijk waarneembare trend naar Putinisering en Trumpisering van de wereld is zo gezien een symptoom die vervolgens versterkend werkt in negatieve richting. We kunnen tegen deze spanning zijn zoals we tegen aardbevingen zijn.