Angst is volgens de Duitse filosoof Karl Jaspers, in navolging van Kierkegaard, een objectloze emotie; vrees daarentegen heeft een object. Vrees heeft betrekking op min of meer concrete situaties of dingen of levende wezens, zoals bijvoorbeeld grote hoogten of spinnen of afkeuring door mensen. Angst zou in deze visie geen object hebben, het is met andere woorden niet duidelijk waarvoor men bang is; het gaat om een nameloze en onbestemde angst; men weet niet waar die over gaat. Het onderscheid tussen angst en vrees is relatief en gradueel. Veel objectloze angsten blijken bij nadere bestudering wel degelijk een object te hebben. We kunnen denken aan de bedreigingen die met klimaatverandering te maken hebben.
Klimaatverandering is abstract zolang je niet wordt getroffen door een ramp; het is niet of moeilijk te bevatten door het verstand; het ligt verder in de toekomst en niet in jouw concrete alledaagsheid - zolang de dreiging niet hier en nu is. Het is concreet zodra de dreiging wel hier en nu is, maar dan is het al te laat in de zin van het voorkomen van de dreiging.
In beide gevallen, abstracte angst en concrete vrees, is er sprake van ambivalentie t.a.v. handelingsperspectief, maar dan wel op verschillende wijze. Bij het abstracte zouden we voorzorgsmaatregelen moeten of kunnen nemen; bij de concrete dreiging hier en nu gaat het om redden wat er nog te redden valt, met daarbij, op planetaire schaal gezien, dus weer abstract: dweilen met de kraan open.
De abstracte angst zou afgelezen kunnen worden aan het spectrum van (polariserende) reacties, gedrag en handelingen, van activisme tot en met ‘het zal mijn tijd wel duren’. Men wil zowel wel als ook niet investeren in het voorkomen van klimaatverandering. Wel als het mij maar niets kost, niet als de overheid onze portemonnee plundert en mijn bestaanszekerheid in het geding komt. De abstracte angst blijkt tot nu toe niet voldoende om afdoende mitigatie te kunnen bewerkstelligen in politieke zin.
De concrete dreigingen en het getroffen worden zal lokaal actie teweegbrengen. Dat zou in het begin saamhorigheid en samenwerking met zich mee kunnen brengen, maar na verloop van tijd blijkt dat in de regel weg te ebben en ontstaat er juist toenemende conflictpotentie in samenlevingen en gemeenschappen.
Er is ‘angstvrees’ die wisselend zowel betrokken is op het abstracte, als ook op het concrete. “Ik wil mijn verworven leefstijl niet verliezen”. Hier zien we een breed scala aan reacties, reactionair en polariserend gedrag, politieke verrechtsing. Niet helpend in de zin van voorzorgsmaatregelen ofwel mitigatie en ook niet wanneer concrete rampen zich voordoen met alle toenemende conflictpotentie, afnemende veerkracht en het ontstaan van negatieve sociale tipping points daarbij. We zien dit laatste duidelijk gebeuren in de meest kwetsbare regio's die nu al getroffen worden, zoals Sub-Sahara en Zuid-Oost Azië.
Reactie plaatsen
Reacties