Hoe hebben mensen zich hebben georganiseerd als sociale groepen en beschavingen, gedurende het Holoceen?
Er is onder bepaalde omstandigheden in bepaalde delen van de wereld een specifiek type samenleving ontstaan, die steeds weer uitgroeiden tot min of meer machtige rijken. We noemen ze vaak beschavingen, maar laten we dat woord ‘beschaving’ maar met een korreltje zout nemen. Verstedelijking werd mogelijk sinds de landbouwrevoluties, doordat men niet meer nomadisch zich verplaatste. Zo konden cultuurstructuren ontstaan die op basis van centralisatie van de macht tot dominantiehiërarchieën konden uitgroeien. Die rijken waren vaak gebaseerd op een combinatie van ongelijkheid en een soort grootschalige onderdrukking: meester boven slaaf, man boven vrouw, rijk boven arm. Het patriarchaat werd gebouwd op geweld en overschotten met materiële waarde, waar de elite van kon profiteren en hun machtsposities op konden bouwen, zoals graan, zijde, wapens, materiële cultuurgoederen en slaven. Het ging om niet zomaar overschotten, want het waren overschotten die geplunderd konden worden en dus verdedigd moesten worden tegen andere volkeren, ‘barbaren’ en ‘heidenen’. Legers en wapens waren nodig.
Zodra je een overschot ergens van hebt waar arbeid en energie in geïnvesteerd is en die een machtige waarde vertegenwoordigen, heb je in wezen heersers en managers nodig om de voorraden te delegeren, er toezicht op te houden, er belasting over te heffen. Zo konden eliteklassen en dominantiehiërarchieën ontstaan. Die na een zogenaamde bloeiperiode ook altijd weer onderhevig raakten aan verval en instorting.
Goud, zilver en munten werden interessant omdat ze klein zijn, geconcentreerd, verborgen konden worden en status opleverden. Eén van de onderliggende oorzaken van dominantiehiërarchieën is de kennelijk evolutionaire drang naar status. We zien dat terug bij een aantal diersoorten.
We kunnen ons voorstellen dat dit soort samenlevingen veel dissipatiever zijn, veel meer exogene energie nodig hebben dan de jager-verzamelaar-samenlevingen van daarvoor. De huidige samenleving is wat dat betreft de ‘top of the bill’, de vraag naar energie neemt nog steeds toe, terwijl deze juist zou moeten afnemen, willen we onze samenleving niet laten instorten. Terwijl de huidige samenleving staat en valt met die zeer hoge mate van energie- en ander grondstoffengebruik. We willen die beschaving niet laten instorten.
Reactie plaatsen
Reacties