Overshoot van planetaire grenzen: we hebben er weet van, we kennen de gevaren, en tegelijk staan we er uiterst ambivalent tegenover en weten we het maar niet te keren.
De filosoof Plessner maakte duidelijk dat de mens, in tegenstelling tot de overige organismen, wordt gekenmerkt door een dubbelstructuur. In onze dubbelstructuur kijken wij over onze eigen schouder mee naar wat we aan het doen zijn en dat brengt onze typische antropo-ambivalentie (onze verlegenheid met de situatie) met zich mee. Het gedachtengoed van Plessner maakt momenteel weer opgang in verband met het denken over het Antropoceen.
Plessner gaf halverwege de vorige eeuw een wijsgerige antropologie en sociologie die daarbij behulpzaam kan zijn. De mens deelt met andere dieren een centrische organisatie, maar kent tevens wat P noemt een excentrische positionaliteit: hij leeft net als (andere) dieren vanuit zijn centrum, maar staat daar tegelijkertijd buiten.
Door deze afstand kan hij zichzelf, maar ook andere levende en nietlevende dingen objectiveren. “Waar de plant leeft en het dier zijn leven leeft en beleeft, daar leeft en beleeft de mens zijn leven niet alleen, maar beleeft hij ook nog zijn beleven.”
De mens is cognitief reflectief op basis van zijn voelende zelfervaring. Hierdoor kent de mens een zekere handelingsvrijheid, maar hij blijft “ondanks deze vrijheid gebonden aan een bestaan dat hem remt en waarmee hij moet vechten”.
Omdat de mens door zijn excentrische levensvorm anders dan het dier niet volkomen samenvalt met zichzelf, is de mens volgens P “constitutief thuisloos” en dient zich daarom een ‘thuis’ te scheppen. Dat betekent dat de mens kunstmatig van nature is. Waaruit volgt dat de mens dus ook dissipatief van nature is, zijn omgeving verbruikend.
Zo wordt de mens pas mens als hij zich materiële en immateriële sferen creëert. De Duitse filosoof Peter Sloterdijk zegt dat de mens leeft in sferen die hij zichzelf moet creëren: de mens is vóór alles een ‘sferen-bouwer’, want hij moet vorm geven aan de onmetelijkheid van de wereld. Hij omhult zich met sferen, materieel (een huis, kleding) en immaterieel (identificatie met een religie, een groep) om zich te beschermen tegen de anderen en tegen de wereld, maar ook om die wereld in het klein na te bootsen.
Die sferen kunnen zich (helaas) niet verengen tot enkel immateriële. Dit duidt wederom op de dissipativiteit van de mens: hij gebruikt en verbruikt materie en energie vanuit zijn omgeving: het aardsysteem.We zien dat dit – deze met het wezen van de mens samenhangende natuurlijke wetmatigheid - ons inmiddels in grote problemen heeft gebracht: planetaire overshoot.
De confronterende hardheid van dit overshootgegeven kunnen of mogen we volgens mij niet over het hoofd zien: wat eerder heilzaam was (of in ieder geval als zodanig werd ervaren en gezien), is nu in zijn tegendeel gekeerd. Het overshootprincipe kent zijn eigen natuurlijke wetmatigheden, met een lange en diepe geschiedenis in dit antropoceengeval. Die wetmatigheden zullen naar mijn mening moeten worden onderzocht en publiekelijk erkend en gepresenteerd worden. Als onontkoombaar behorende tot de realiteit, ondanks dat ze toch wel diffuus en multi-interpretabel zijn. En hetgeen dus ook felle emotie in het debat met zich meebrengt / zal brengen, gezien het achterliggende pystische aspect, betrekking hebbend op de verschillende mens- en wereldbeelden in samenhang met (eigen)belangen.
Ontdek hier inspirerende gedachten en reflecties over het Antropoceen, een tijdperk waarin de mens de grootste invloed heeft op de aarde. Laat je meevoeren in nieuwe inzichten en ideeën.
We hebben een term nodig die de vele problemen van het huidige polymultimegaprobleem samen dekt en in staat is meer te zeggen dan de termen “klimaatopwarming” of “ecologische crisis”. Aan de term ‘Antropoceen’ kleven voor en nadelen, maar dat zal voor elke term gelden.
Er is volop discussie over wanneer het Antropoceen begonnen zou zijn. Dat is arbitrair en afhankelijk van welk perspectief men inneemt en met welk doel.
We stuiten op een paradox: net wanneer het Antropoceen de mens centraal stelt als geologische actor, zijn de mens- en sociale wetenschappen bezig is om het uitzonderlijke karakter van de mens in vraag te stellen.
Conceptualisering van de tijd als terugkerende cycli van opkomst, blinken en verzinken van entiteiten en gebeurtenissen levert veelgelaagde perspectieven op, variërend van microtijd tot macrotijd. Cycli kunnen microseconden duren, zoals in de atoomwereld, en ze kunnen miljarden jaren bestrijken, zoals de geschiedenis van het huidige heelal. Gebeurtenissen zijn per definitie temporeel als werking, wording, zelforganisatie, overgankelijkheid.
Nu de mens in staat blijkt om geologische, bio-, atmo-, hydro-, en cryosferische processen drastisch te beïnvloeden, noodzaakt dit historici, antropologen, filosofen, ethici, enzovoorts om hun beeld van de mens te herdenken. De eeuwenoude humanistische opdeling tussen natuurlijke geschiedenis en menselijke geschiedenis valt uiteen.
Collapsologie is de wetenschappelijke studie die verwijst naar de mogelijke ineenstorting van onze geïndustrialiseerde beschaving, aangezien deze momenteel wordt bedreigd door ecologische, economische en sociale omwentelingen.
Het Antropoceen is geen tijdelijke toestand die voorbijgaat. We zullen ons dus op een fundamenteel andere manier tot de wereld moeten zien te verhouden. Nu het gaat om haakse problemen van ongekende orde - zoals de structurele overshoot van planetaire grenzen – komen de politieke tekortkomingen fundamenteel aan het licht.
Het mensdier kan gezien zijn aard zich enkel in stand houden d.m.v. het onttrekken van exogene energetische hulpmiddelen uit zijn omgeving: de mens heeft per definitie een technonatuur om zich leefbare sferen te creëren. Dat heeft ie succesvol gedaan, uiteindelijk zo succesvol dat het wel moest leiden tot planetaire overshoot die uiteindelijk geen stand kan houden. Misschien dat het aardsysteem zich stabiliseert bij een teruggang naar bv. 1 miljard mensen, ik noem maar een willekeurig aantal.
Het inzicht dat de mensheid zich in haar geschiedenis vooral als vernietiger heeft geprofileerd, brengt Roy Scranton in zijn boek ‘Learning to Die in the Anthropocene’ tot de conclusie dat de antropogene destructie van de planeet onomkeerbaar en onvermijdelijk is en dat leven in het Antropoceen vóór alles een oefening in (uit)sterven is. Dit boek is uitgebracht in 2015, we zijn nu tien jaar verder en ik vermoed dat de voortschrijding van de tijd en de trends laten zien dat zijn conclusie eerder te bevestigen dan te ontkennen valt.
De filosoof kan vragen stellen, veel meer dan zhij in staat is te beantwoorden. ZHij kan vraagtekens plaatsen, bijvoorbeeld bij het huidige antwoord van de mensheid op zijn eigen crisis. Vragen, dilemma’s, paradoxen waaronder: dat antwoord is er op dit moment niet.
We ervaren het analytische aspect intuïtief als conceptualiseren, verduidelijken, categoriseren en overdenken . We conceptualiseren iets dat betekenisvol is voor ons. We verduidelijken door 'dit' van 'dat' te onderscheiden. Categoriseren onderscheidt manieren van betekenisvol zijn. Overdenken is denken dat denken omvat.
Er zijn trends te bespeuren, waaronder “Solidariteit met arme landen brokkelt af”, zie https://www.ipsnews.be/artikel/solidariteit-met-arme-landen-brokkelt-af
Reactie plaatsen
Reacties