Opwarming ten gevolge van broeikasgassen is slechts een deel van de planetaire overshoot. Toch richt de wereld zich in hoofdzaak hier op. Ook al krijgen we  de uitstoot van broeikasgassen enigszins in de greep, dan nog worden we waarschijnlijk overruled door zeven! andere kritische planetaire grenzen die zijn overschreden en waarvan de overschrijding alleen maar toeneemt. Die toenemende overschrijding zorgt onomkoombaar voor kantelpunten, die, wanneer eenmaal bereikt, zorgen voor natuurlijke zelfversterkende effecten.

De overschrijdingen werden veroorzaakt door de cultuurlijke, ofwel antropos-gerelateerde evolutie. Deze cultuurlijke evolutie kwam tot uitbarsting als een exponentiële explosie in de laatste eeuwen, die mogelijk werd door alle evolutionaire ontwikkeling die eraan vooraf ging. Maar dat is nog niet het hele verhaal. De basis van de cultuurlijke evolutie ligt al besloten in de miljoenen jaren biotische evolutie van de soort die rechtop ging lopen. Zijn handen kwamen vrij voor handigheid, zijn hersencapaciteit ontwikkelde zich, hij werd van nature dissipatief en moest zich zien te redden met hulpmiddelen, gereedschappen en energie uit zijn omgeving. Zo ontstond cultuurlijke evolutie als nichevorm van de natuurlijke.

En zo kiest evolutie routes die zich voortdurend aanpassen, of ten onder gaan. Daar heeft de mens niet zoveel over te zeggen, want hij is daaraan onderhevig. Eén specifieke route is (dus) verlopen vanuit het ‘anorganische’ via het ‘anorganisch-organische’ naar ‘anorganisch-organisch-cultuurlijk/technosferisch’ die vervolgens geleid heeft tot een ‘succesvolle’ evolutionaire expansie, in de richting van ‘grootste geofysische kracht’, en uiteindelijk planetaire overshoot. Die sindsdien alleen maar toeneemt.

Maar waarom eigenlijk doen we zoals we doen in deze evolutionaire route?

We worden niet als onbeschreven blad geboren, maar volgen evolutionaire wetmatigheden van keuze bij het paren, statusspelletjes en sociale leerprocessen.  Deze zijn allemaal diep geconserveerd, vaak onzichtbaar en vaak irrationeel. En ze hebben voorspelbare kracht. Deze evoluerende gedragspatronen verklaren uiteindelijk veel van de huidige menselijke en planetaire situatie, verslaving aan sociale status, identiteitsbehoefte, behoefte aan exogene energie, macht, evolutionaire samenwerkings- en concurrentieprincipes, verliesaversie van onze leefstijl, conservatisme, reactionair gedrag en de huidige collectieve actietragedie wat betreft klima-ecoverandering. Op basis hiervan kunnen we de huidige hardnekkige antropocene trends verklaren en, hoewel enigszins speculatief, voorspellingen doen.

Zo gezien is de mens niet veel meer dan een voertuig van de evolutie. Wat hebben we dan uiteindelijk in de hand, collectief-politiek gezien, in het licht van de huidige existentiële crises waarbij planetaire grenzen zijn overschreden? Wat zegt dit over onze - mogelijk achterhaalde -, ideeën van maakbaarheid, beheersbaarheid, vooruitgang, verantwoordelijkheid, vrijheid, autonomie, etcetera? Het Antropoceen dwingt ons om een onderscheid te maken tussen wat we in de hand hebben binnen en wat we in de hand hebben buiten de planetaire grenzen. Zoveel van wat we verlangen, nodig hebben en waarderen heeft diepe wortels in de evolutionaire geschiedenis, waaronder de veranderingen in landbouw en veeteelt, die gewerkt heeft als een kluwen van oorzaak en gevolg.

Want onze veestapel, onze koeien, varkens, geiten en schapen, wegen vandaag de dag zwaarder dan alle andere wilde landzoogdieren. Ongeveer 80.000 tot 10.000 jaar geleden, vóór de landbouw,  was die verhouding omgekeerd. Wilde zoogdieren overtroffen onze gedomesticeerde dieren met ongeveer 40 tegen één. Dat is dus een 3000-voudige verandering in de biomassasamenstelling, wat neerkomt op een evolutionaire verandering van jewelste.

De bevolkingsgroei verklaart een deel ervan, maar het diepere verhaal is er een van planetaire herverdeling: het levende weefsel van de aarde werd meer en meer gereorganiseerd rondom menselijke behoeften.  Vrijwel alle fotosynthese die op deze planeet plaatsvindt, is nu bestemd voor menselijke doeleinden.  En dat is nog afgezien van alle oude productiviteit aan fotosynthese die we verbranden in de vorm van steenkool, gas en olie. Wij zijn het ecosysteem geworden, onze voedselketens, onze industrieën, onze economieën, door het consumeren van de wilde natuur.  Wij herscheppen de wereld naar ons evenbeeld.

En dat is meer dan de aarde aankan, dus is de meest logische route nu dat we ten onder gaan, hoe die ondergang er dan ook moge uitzien. We hebben (of de evolutie heeft - want er valt over te filosoferen of de mens niet gewoon een voertuig is van evolutionaire wetmatigheden) iets gecreëerd, noem het een superorganisme, dat onze macht te boven gaat, want een eigen leven is gaan leiden.